عرش الهی بر دوش چه کسانی است؟

 

در کثیری از روایات ذیل این آیه، از چهار یا هشت ملک مقرب حامل عرش نام برده‌شده‌است که‌اسرافیل (و در برخی متون:سرافین یا سرافیل) سرآمد آنهاست.

 

این حاملان عرش، گر چه‌صریحاً در این آیه‌تعیین نشده‌اند که‌از فرشتگانند یا غیر آن ها، ولی ظاهر تعبیراتِ مجموع آیه، نشان می‌دهد:آنها از فرشتگانند، ولی، مشخص نیست که‌آیا هشت فرشته‌اند، یا هشت گروه‌کوچک یا بزرگ. البته، آنچه‌در روایات اسلامی آمده، حاملان عرش هم اکنون چهار نفر (یا چهار گروه) هستند، اما در قیامت دو برابر می‌شوند، چنان که‌در حدیثی، از پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله‌علیه‌وآله) می‌خوانیم:

 

إِنَّهُمُ الْیَوْمَ أَرْبَعَهٌ فَإِذا کانَ یَوْمُ الْقِیامَهِ أَیَّدَهُمْ بِأَرْبَعَه‌آخَرِیْنَ، فَیَکُوُنوَن ثَمانِیَهً:«آنها امروز چهار نفرند، و روز قیامت آنها را با چهار نفر دیگر تقویت می‌کند، و هشت نفر می‌شوند.

 

باید توجه‌داشت اگر حاملان هشتگانه‌عرش، هشت گروه‌باشند، ممکن است گروه‌هائی از فرشتگان و گروهی از انبیاء و اولیاء عهده‌دار این مهم گردند، و به‌این ترتیب، بخشی از تدبیر نظام آن روز را فرشتگان بر عهده‌دارند، و بخشی را انبیاء، اما همه، به‌فرمان خدا است. (1)

 

رسـول خـدا (صـلی الله‌عـلیـه‌وآله) فـرمـود:مـن سـیـد مـخـلوقـات خـدای – عـزوجـل – هـسـتـم و مـن از جـبـرئیـل و مـیـکـائیـل و اسـرافـیـل و فـرشـتـگـان حامل عرش خداوند و همه‌فرشتگان مقرب برترم. (2) در روایتی دیگر از حضرتش مروی است:اسرافیل بر جبرئیل تفاخر کرد و گفت:من از تو بهترم! جبرئیل گفت:از چه‌جهت تو از من بهتری؟ جواب داد:برای این که‌فرشتگان حامل عرش زیر نظر من هستند و صاحب صورم و مقرب ترین فرشته‌خدایم! جبرئیل گفت:من از تو بهترم، زیرا من امین وحی خدا به‌سوی انبیاء می‌باشم و هر امتی را که‌خداوند هلاک کرده، به‌دست من بوده‌است.

 

خطاب آمد:ساکت باشید! که‌به‌عزت و جلال خودم، افرادی را خلق کرده‌ام که‌از شما بهترند. سپس حجاب های قدرت برداشته‌شد، دیدند که‌بر ساق عرش نوشته‌شده:لا اله‌الا الله، محمد رسول الله، علی و فاطمه‌و الحسن والحسین خیر خلق الله. (3)

 

در ذیل آیه‌“فالمدبرات امرا”(نازعات/5)، برابر روایات، جبرئیل موکَّل وحی الهی، بادها و لشکرها، میکائیل موکَّل باران و نباتِ زمین، اسرافیل مأمور رساندن فرمان الهی به‌ایشان و عزرائیل مأمور گرفتن جان ها معرفی شده‌است. (4) دمیدن در صور مهم ترین مسئولیت اسرافیل است. بیشتر مفسران شیعی و برخی از مفسران اهل سنت براساس روایات تفسیری دمیدن در صور را دو بار دانسته‌اند که‌در پی نفخه‌نخست، همگان می‌میرند و در پی نفخه‌دوم برای حضور در قیامت زنده‌می‌شوند امّا برخی به‌استناد تعابیر قرآنی «فَزَع، صَعق و احیاء» و برابر پاره‌ای از روایات آن را سه‌بار و برخی 4 بار (فزع، صعق، احیاء و جمع) دانسته‌اند. (5)

 

طبق برخی از روایات، اسرافیل آخرین کسی است که‌در پایان دنیا از سوی خداوند مرگ را درمی یابد و نخستین کسی است که‌زنده‌می‌شود و نفخه‌دوم را برای زنده‌گرداندن مردگان می‌دمد.

 

نام اسرافیل در قرآن نیامده‌است اما ذکر ویژگی ها و ماموریت های خطیر او، در اخبار و روایات ذیل آیات، فراوان آمده‌است. افزون بر آنچه‌گذشت در اخبار و روایات اسلامی، پاره‌ای دیگر از اوصاف این ملک مقرب این گونه‌به‌تصویر کشیده‌شده‌است:

 

1. «اسرافیل، مظهر صفت حیات خداوند دانسته‌شده‌است؛ همان گونه‌که‌جبرئیل مظهر علم و میکائیل مظهر اراده‌و عزرائیل مظهر قدرت او می‌باشند. از این رو به‌اعتقاد برخی، حیات ابدی اخروی موجودات زنده‌تعلق به‌نفخه‌دوم اسرافیل دارد، و نفخه‌اولی بازگرداندن از ظاهر به‌باطن است برای این که‌حیات دنیوی به‌کلی پایان پذیرد.

 

2. هنگامی که‌حضرت ابراهیم خلیل توسط منجنیق نمرود به‌آتش انداخته‌شد «اسرافیل» اولین فرشته‌بود که‌به‌فرمان خدا به‌کمک او شتافت.

 

3. سه‌سال همراهی او با پیامبر اکرم (صلی الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قبل از نزول وحی به‌گونه‌ای که‌پیامبر (صلی الله‌علیه‌وآله‌وسلم) صدای او را می‌شنید، ولی خودش را نمی دید.

 

4. از وظایف مهم اسرافیل که‌در روایات بر آن زیاد تأکید شده، دمیدن صور هنگام برپایی قیامت است که‌بیش تر به‌همین ویژگی شناخته‌می‌شود.

 

5. طبق برخی از روایات، اسرافیل آخرین کسی است که‌در پایان دنیا از سوی خداوند مرگ را درمی یابد و نخستین کسی است که‌زنده‌می‌شود و نفخه‌دوم را برای زنده‌گرداندن مردگان می‌دمد. درپاره‌ای از روایات سخن از این است که‌«عزرائیل» آخرین کسی است که‌از جانب خدا قبض روح می‌گردد.

 

6. در برخی روایات، او مؤذن آسمان ها دانسته‌شده‌است.

 

7. در روایات آمده‌است که‌این فرشته‌الهی در برابر عظمت و بزرگی خداوند، خویش را بس حقیر می‌شمارد و خود را با بالی از بال هایش می‌پوشاند. قرآن نیز بدون نام بردن از اسرافیل، از فرشتگانی سخن گفته‌است که‌دارای دو یا سه‌و یا چهار بال می‌باشند. البته‌مقصود از بال داشتن فرشتگان آن نیست که‌آن ها همچون پرندگان دارای دو بال پُر از پَر باشند، بلکه‌بدین معناست که‌آن ها نیز دارای چیزی هستند که‌به‌وسیله‌آن از آسمان به‌زمین و از زمین به‌آسمان می‌روند.» (6)

 

8. در پاره‌ای دیگر از احادیث آمده:حاملان عرش الهی، چهار نفر از اولین (یعنی نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السلام) و چهار نفر از آخرین (یعنی محمد صلی الله‌علیه‌و آله، علی، حسن و حسین علیهم السلام) هستند و معنای حامل عرش بودن، حامل علم بودن است. و از امام صادق علیه‌السلام روایت شده‌که‌مقصود از عرش، علم است و حاملان آن هشت نفرند که‌چهار نفر از ما و چهار نفر از کسانی هستند که‌خدا خواسته‌است و از امام علی علیه‌السلام روایت شده‌که‌حاملان عرش الهی دانشمندان هستند که‌خدا علمش را به‌آنان آموزش داده‌است و از امام رضا علیه‌السلام روایت شده‌که‌عرش خدا اسم علم و قدرت است. (7)

 

از این دسته‌اخیر احادیث استفاده‌می‌شود که‌عرش حضرت رحمن که‌کنایتی است از مرکز زمان داری و تدبیر عالم هستی، با علم و قدرت الهی پیوند دارد و حاملان عرش، حاملان علم خدایند که‌در صدر آنها پیامبران و پیشوایان پاک آخرین دین الهی اند، با این حال، گروهی از فرشتگان نیز ایشان را در این مأموریت خطیر همراهی می‌کنند.

 

از آنجا که‌عرش به‌معنای مقام قدرت و پادشاهی خداوند است منظور از گناهانی که‌عرش خدا را می‌لرزاند گناهان بزرگ و عظیمی است که‌آثار سوء آن در ملکوت و عالم امر و حقیقت به‌خوبی مشخص و آشکار است و در آنجا بزرگ و عظیم شمرده‌می‌شود و روی هم رفته‌کنایه‌از بزرگی و قابل توجه‌بودن چنین گناه‌و معصیتی است.