علت فتق شکم چیست و چگونه باید درمان کرد؟

فتق به‌طور کلی برجستگی و جابه‌جایی ارگان های بدن است و اگرچه‌مختص مردان نیست ولی نوع شکمی آن بین مردها شیوع بیشتری دارد.دیواره‌شکم که‌خود لایه‌ای محافظ در برابر روده‌و بافت داخلی است خاصیت نگه‌دارندگی خود را در برابر فشار احشاء از دست می‌دهد و روده‌های دستگاه‌گوارش از قسمت ضعیف تر به‌زیر چربی ها و عضلات پشت پوست راه‌می‌یابد. ممکن است با احساس درد و تیر کشیدن های گهگاه‌نیز همراه‌باشد. برآمدگی فتق، انواع مختلفی را شامل می‌شود:از فتق مغبنی که‌گسترده‌ترین نوع فتق در بین مردان است و اغلب به‌سبب برداشتن اجسام سنگین یا فشار زیاد حین اجابت مزاج بروز می‌کند، تا فتق رانی که‌کوچک تر بوده، اغلب بین زنان شیوع دارد؛ و حتی فتق نافی که‌از هنگام تولد در ناحیه‌ناف نوزادان یا اطراف آن وجود دارد؛ کوچک و بزرگ یا زن و مرد ممکن است به‌آن مبتلا شوند.

- فتق کشاله‌ران (مغبنی ):اینگونه‌فتق باعث برجسته‌شدن در قسمت کشاله‌ران و درون کیسه‌بیضه‌خواهد شد و این نوع از فتق در آقایان بیشتر از زنان دیده‌میشود .

- فتق رانی :بیرون زدن قسمت بالای ران که‌در خانمها بیشتر از آقایان دیده‌می‌شود.

- فتق ناف :ایجاد برجستگی اطراف ناف را گویند و بخاطر اینکه‌عضلات اطراف ناف نمی تواند کاملاً آن ناحیه‌را بپوشانند ایجاد میگردد .

-فتق برشی :زمانیکه‌در محل عمل جراحی روی جدار شکم برشی ایجاد میشود و بعلت جدا شدن عضلات از همدیگر در محل عمل جراحی پیشین ممکن است بیرون زدگی بوجود بیاید.

 

به‌طور طبیعی دیواره‌شکم دارای مناطقی است که‌احتمال ضعیف شدن آنها می‌رود . فتق ممکن است بر اثر وارد شدن فشار زیاد به‌این قسمتهای دیواره‌شکم ، افزایش سن ، جراحت ، یک برش یا زخم کهنه‌یا یک ضعف مادر زادی بروز کند . هر کس در هر سنی ممکن است به‌فتق دچار شود . بیشتر موارد فتق در کودکان مادرزادی است . در بزرگسالان ، یک ضعف طبیعی یا فشارناشی از بلند کردن جسم سنگین ، سرفه مداوم ، مشکل در اجابت مزاج یا دفع ادرار باعث میشود دیواره‌شکم ضعیف شده‌یا گسسته‌شود.

*جاهایی که‌معمولا در آن فتق ایجاد میشود عبارتند از:کشاله‌ران ، ناف و یا محلی که‌قبلا در آن جراحی انجام شده‌است .

*تشخیص فتق معمولا ساده‌است :شما ممکن است یک برآمدکی زیر پوست را احساس کنید. یا ممکن است هنگام بلند کردن اشیاء سنگین ، سرفه‌کردن ، زور زدن هنگام دفع ادرار یا اجابت مزاج و یا موقع نشستن یا ایستادن طولانی مدت درد احساس کنید.

* درد ممکن است شدید باشد یا درد خفیفی که‌در طول روز شدت پیدا کند.

* دردهای شدید و ممتد ، قرمزی ، فشار ، علامتهایی هستند که‌نشان می‌دهند فتق ممکن است گیر کرده‌یا روبه‌گانگرن شده‌باشد . در صورت مشاهده‌این علایم باید هرچه‌زودتر به‌پزشک مراجعه‌کنید .

اگر دارای هر یک از موارد زیر هستید،شانس فتق بیشتر است:

فیبروز سیستیک

بیضۀ پایین نیامده

وزن زیاد

سرفه‌مزمن

یبوست مزمن،فشار حین اجابت مزاج

پروستات بزرگ،فشار حین ادرار کردن

 

علایم فتق شامل:

درد، تورم و برجستگی، احساس ناراحتی از وجودفتق و عارضه‌دار شدن آنها، درد پایدار همراه‌با تب و حالت تهوع نشانه‌عارضه‌دار شدن این بیماری است که‌باید به‌اورژانس مراجعه‌کرد. افزایش درد با فعالیت و کاهش درد و تورم با استراحت هم نشانه‌فتق است. البته‌در بیماری از موارد اولیه‌فتق هم ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته‌باشد اما در مراحل پیشرفته‌خود کیسه‌فتق و محتویات آن، دردناک، حساس به‌لمس می‌شوند و حتی ممکن است دردهای راجعه‌ایجاد کنند.

فتق واژن در زنان

به‌پاره‌شدن دیواره‌ی مهبل در اثر عوامل مختلف و فشار وارد کردن آن به‌اندام مجاور اصطلاحاً فتق دیواره‌ی مهبل گفته‌می‌شود. این عارضه‌با توجه‌به‌محل پارگی مهبل و اندام مجاور آن به‌3 نوع مجزا تقسیم بندی میشود که‌عبارتند از:

فتق واژنی سیستوسل

فتق واژنی رکتوسل

فتق واژنی آنتروسل

فتق واژینال زمانی اتفاق می‌افتد که‌ساختارهای تحمل کننده‌یا سازنده‌که‌باعث حفظ واژن می‌شوند ضعیف یا خراب می‌شوند که‌عت آن می‌تواند زایمان طبیعی و یائسگی باشد و علائم کلی آن ،فشار داخل واژن یا لگن با مقاربت دردناک (dyspareunia) ،توده‌ای درناحیه‌مهبل (واژن) ،کاهش درد یا فشار در زمان خم شدن ، عفونت مجاری ادراری است.

 

بروز فتق در دوران بارداری همیشه‌نگران کننده‌نیست مگر اینکه‌دردناک باشد. با این حال اگر درمان نشود، در نهایت بسیار جدی شده‌و تهدیدکننده‌ی حیات فرد خواهد بود.

اگر می‌دانید که‌فتق دارید و در حال اقدام به‌بارداری هستید یا هم اکنون باردار هستید، بسیار مهم است که‌به‌پزشک خود این موضوع را اطلاع داده‌تا درمان های لازم صورت گیرد. از آن جایی که‌در دوران بارداری عضلات تمایل به‌کشش، نازکی و ضعیف شدن دارند، زنان باردار بیشتر در معرض بروز فتق هستند. جراحی تنها راه‌درمان مؤثر فتق محسوب می‌شود،با این حال انجام جراحی در بارداری توصیه‌نمی شود، مگر اینکه‌سبب بروز خطراتی برای شما و یا جنین تان شود. در غیر این صورت باید جراحی به‌پس از زایمان و بهبودی کامل که‌3 تا 6 ماه‌طول می‌کشد به‌تأخیر بیفتد. در مواردی که‌نیاز به‌انجام جراحی در دوران بارداری باشد پیشنهاد می‌شود این جراحی در سه‌ماه‌ی دوم بارداری انجام شود.

امکان پیشگیری بسیار کم است، اما خبر خوب این است که‌بارداری به‌طور معمول سبب بزرگ تر شدن فتق نمی شود. با این حال حمایت فیزیکی محل فتق در زمان عطسه، سرفه‌و خنده‌می‌تواند از شدت ناراحتی جلوگیری کند. برای فراهم کردن این حمایت به‌راحتی می‌توانید دست خود بر روی محل فتق در زمان هایی که‌ذکر شد بگذارید. هم چنین در برخی موارد نیاز است از فعالیت های فیزیکی شدید اجتناب کنید.

فتق اینگوینال یا فتق کشاله‌ران یکی از فتق های شایع در کودکان ونوزادان است که‌شیوع آن بین 1 تا 5 درصد گزارش شده‌است در این بیماری نسبت ابتلا پسران به‌دختر 3 به‌1 بوده‌و در 60 درصد مواردسمت راست، 30 درصدسمت چپ و 10 در صد نیز به‌صورت دو طرفه‌بروز می‌کند. فتق کشاله‌ران بیرون زدگی احشا داخل شکم از طریق رینگ داخلی به‌بیرون از حفره‌شکم است که‌در پسر بچه‌ها این بیرون زدگی تا کیسه‌بیضه‌می‌تواند امتداد داشته‌و سبب آسیب به‌احشا داخل شکم و عناصر ساقه‌بیضه‌و حتی خود بیضه‌هم شود. گاهی این بیرون زدگی باعث لاغر شدن آن سمت از بیضه‌شده‌و عملکرد بیضه‌را از بین می‌برد. اگر روده‌ها در ساک فتق گیر کنند ممکن است سبب گانگرن و سیاه‌شدن روده‌و حتی مرگ کودک به‌دلیل عفونت شدید کیسه‌بیضه‌و حفره‌شکم شود. تورم ناحیه‌کشاله‌ران به‌دنبال گریه‌کردن، زور زدن و برداشتن جسم سنگین است و در این راستا هر عامل که‌باعث افزایش فشار داخل شکم شود می‌تواند باعث بیرون زدگی غیر طبیعی احشا داخل شکمی به‌بیرون از آن شده‌و نهایتا برجستگی در ناحیه‌کشاله‌ران ایجاد کند که‌با چشم قابل رویت است.

فتق ناف نیز یکی از فتق های شایع در نوزادان است که‌برخلاف فتق کشاله‌ران به‌علت بی خطر بودن نیاز به‌اقدام اورژانس ندارد. بعد ازتشخیص این بیماری در نوزادان تا 4 سالگی منتظر می‌مانیم و در صورت عدم بسته‌شدن نقص جدار شکم در ناف عمل جراحی انجام می‌شود .علائمی که‌والدین در فرزندانشان در بروز این بیماری می‌بینند تورم ناف موقع گریه‌کردن و زور زدن است که‌به‌دلیل عدم گیر افتادن احشا و بی خطر بودن آن اقدام عاجل جراحی توصیه‌نمی شود. بستن با سکه‌و فشار آوردن روی ناف تاثیری در بهبودی این فتق ندارد و به‌دلیل عوارضی که‌برای بیمار به‌وجود می‌آورد توصیه‌نمی شود.

 

برای درمان فتق راه‌های مختلفی وجود دارد، اما بهترین راه‌این است که‌درمان بدون جراحی را انتخاب کنیم. دو روش رایج تر از این قبیل هستند:

تغییر در رژیم غذایی می‌تواند تا حدی این مشکل را درمان کند. رژیم غذایی سبکی را انتخاب کنید، وزنتان را کنترل کنید و بعد از غذا زیاد خم و راست نشوید.

همچنین از خوردن غذاهایی که‌رفلکس معده‌را شدت می‌بخشند، مانند غذاهای تند و حاوی گوجه‌فرنگی، خودداری کنید. برای جلوگیری از رفلکس معده‌وزنتان را کم کرده‌و سیگار را ترک کنید. اگر این تغییرات حالتتان را بهتر نکرد می‌توانید از درمان های دیگر و یا عمل جراحی استفاده‌کنید.

امروزه‌با کمک عمل جراحی می‌توان فتق را خارج کرد. اگرچه‌عمل جراحی به‌نوع فتق و ناحیه‌آن بستگی دارد، اما دو نوع عمل وجود دارد:

جراحی باز

عمل لاپاروسکوپی (جراحی سوراخ کلید)

جراحی باز به‌دوره‌استراحت بیشتری نیاز دارد و شاید مجبور شوید تا 6-9 هفته‌پس از عمل همچنان استراحت کنید. اما عمل لاپاروسکوپی طول درمان و استراحت کوتاه‌تری دارد. اما امکان بازگشت فتق در عمل لاپاروسکوپی بیشتر است.

 

شایعترین عارضه‌جراحی فتق درد ناحیه‌می‌باشد که‌گاهی تا یک سال باقی می‌ماندو آزار دهنده‌است. که‌مصرف مسکن ها و پوشیدن شورت های محکم که‌بیضه‌هارا بالا ببرد می‌تواند کمک کننده‌باشد.خونریزی و بزرگ شدن منطقه‌از عوارض دیررس جراحی ممکن است باشد که‌عموما کار خاصی احتیاج ندارد و با درمان علامتی(کمپرس آب گرم و مصرف مسکن ) بهتر می‌شود نکته‌اینجاست که‌فعالیت های سنگین را بیمار نباید بلافاصله‌بعد از جراحی شروع کند و احتمال عود فتق را زیاد می‌کند.

عفونت های زخم هم مانند هر زخم دیگر ممکن است اتفاق بیافتد . اصولا بعد از عمل جراحی فتق نباید تا 48 ساعت به‌زخم آب بخورد ولی بعد از آن بیمار می‌تواند حمام برود.

از عوارض دیگر جراحی فتق سوزش و خارش ناحیه‌می‌باشد که‌نکته‌مهمی نیست. در جراحی فتق ها دو طرفه‌در مواردی که‌تکنیک غلط باشد عقیمی نیز دیده‌می‌شود که‌بسیار نادر است.

در کل ورزیده‌بودن عضلات شکم از عود فتق ها جلوگیری می‌کند . اصولا فتق های کشاله‌ران در افرادی که‌عضلات شکمی شلی دارند بیشتر دیده‌می‌شود.

سوالات شایعی که‌در میان مردم رواج دارد به‌شرح زیر است :

بله- فتق ها ممکن است بعد از جراحی دوباره‌عود کنند که‌بستگی به‌تکنیک عمل جراحی دارد.ما گاهی در جراحی فتق از مش یا یک توری مصنوعی استفاده‌می‌کنیم تا مانند یک پشتیبان از فتق جلوگیری کند که‌گاهی باز هم عود می‌کند.

خیر- در موارد فتق های کشاله‌ران برای مدت محدودی که‌بیمار جهت جراحی وقت ندارد اشکالی ندارد ولی باعث درمان آن نمی باشدو استفاده‌دراز مدت از فتق بند ها باعث چسبندگی لایه‌های فتق و مشکلتر کردن جراحی می‌شود.

از کی راه‌بروم ؟

روز بعد از عمل می‌توانید کم کم بشینید و سپس با کمک همراه‌اطراف تخت راه‌بروید .بهتر است طی هفتۀ اول از راه‌رفتن غیر ضروری خودداری کنید.

 

تا عصر روز عمل چیزی خورده‌نمی شود تا دستگاه‌گوارش فرصت لازم برای رسیدن به‌شرایط قبل از عمل را پیدا کند. سپس مایعات غذاهای سبک مثل سوپ مصرف میشود.پس از ترخیص لازم است از غذاهایی که‌باعث جلوگیری از یبوست میشوند استفاده‌کرد. این غذاها شامل سالاد و سبزیجات و میوه‌جات( نه‌آبمیوه) است که‌همراه‌با غذای معمول استفاده‌میشوند.

بیشتر بیماران قادر هستند درعرض یک الی دو روز پس از عمل مرخص شده‌، به‌خانه‌روند.

بیماران قادرند فعالیتهای خود را در عرض یک هفته‌پس از عمل جراحی، از سر گیرند ولی از انجام کارهای سنگین حداقل تا دو ماه‌باید پرهیز کرد در غیر این صورت خطر عود فتق وجود دارد.

 

در صورتیکه‌محل زخم مشکلی نداشته‌باشد پس از دو تا سه‌روز میتوان استحمام کرد.

با نظر پزشک پس از هفت تا ده‌روز.

شیرین بیان:این گیاه‌درمان دیواره‌معده‌و مری بر اثر فتق را تسریع می‌کند. یک قاشق مرباخوری پودر شیرین بیان حل شده‌در نصف پیمانه‌شیر را هفته‌ای یک بار مصرف کنید.

ریشه‌زنجبیل:یک پیمانه‌چای ریشه‌زنجبیل را ناشتا میل کنید تا درد تسکین پیدا کند. اما توجه‌داشته‌باشید مصرف زیاد این چای می‌تواند ناراحتی معده‌ایجاد کند.

بابونه:به‌طور منظم چای بابونه مصرف کنید.