این نشانه ها یعنی رشد فرزندتان خوب نیست

تاخیر رشد کودکان 

همه‌ما دوران کودکی را دوره‌رشد و نمو می‌دانیم اما نرسیدن به‌نقاط عطف خاصی در بازه‌زمانی معین چیزی نیست که‌به‌عنوان تأخیر رشد کودکان در نظر گرفته‌شود. رشد آینده‌کودک در سه‌سال اول زندگی شکل می‌گیرد و تأخیر در رشد می‌تواند به‌معنای عقب ماندن از همسالان و عملکرد ضعیف در زمینه‌های اجتماعی و تحصیلی باشد.

در صورتی که‌کودک از نظر رشد اجتماعی و مهارت های حرکتی از همسالان خود عقب باشد، می‌توان آن را به‌عنوان یک نشانه‌در نظر گرفت. برای والدین ناراحت کننده‌است که‌کودکشان در یادگیری چیزهای جدید، هماهنگی کارها و تعامل با همسالان خود مشکل داشته‌باشد به‌همین دلیل آگاهی از مشکلات متداول رشد و چگونگی بروز آنها در کودکان که‌در این بخش از مجله اینترنتی فنجان به‌طور کامل به‌ان پرداخته‌شده‌است اهمیت زیادی دارد.

عوامل موثر در بروز تاخیر رشد در کودکان 

احتمال بروز تاخیر در رشد کودکان به‌عوامل زیر بستگی دارد:

• اختلالات ژنتیکی و کروموزومی مانند سندرم داون
• قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی و عوامل سمی تهدید کننده
• سوءتغذیه‌یا نداشتن رژیم غذایی مناسب
• عفونت ها
• عدم رعایت بهداشت، مراقبت و تولد زودرس

همه‌عوامل فوق تأثیر زیادی بر تأخیر رشد کودکان دارند. زندگی سالم، ورزش و مراقبت از خود می‌تواند احتمال زایمان سالم را بالا ببرد و عوامل خطر بروز تاخیرهای مختلف رشد را کاهش دهد.

تفاوت بین تاخیر رشد و ناتوانی در رشد 

تأخیر در رشد موقتی است در حالی که‌ناتوانی در رشد دائمی است. تاخیر در رشد را می‌توان با داروها، روش های درمانی مناسب، آموزش کودکان و  درمان های زودهنگام رفع کرد. از طرف دیگر، ناتوانی در رشد قابل درمان نیست و ممکن است کودک در طول زندگی خود به‌آموزش خاصی نیاز داشته‌باشد.

ناتوانی در رشد می‌تواند به‌دلیل اختلالات ژنتیکی، مصرف بیش از حد داروهای خاص، آسیب مغزی و عوارض بارداری ایجاد شود. به‌همین دلیل مراقبت از نظر عاطفی و جسمی، قبل از بارداری یا زایمان ضروری است.

تاخیر رشد در کودکان چگونه‌است؟

مهارت های شناختی، عاطفی و حرکتی جز تاخیرات رشد هستند و براساس رویداد های خاصی مانند لبخند زدن، برداشتن اولین قدم و شناسایی برخی الگوهای رفتاری در کودکان با توجه‌به‌گروه‌های سنی آنها طبقه‌بندی می‌شود. این کودکان رشد می‌کنند اما به‌دلیل وجود برخی علائم مشخص می‌توان پی به‌تاخیر رشد و عدم سلامت کلی در آنها برد. 

تشخیص تاخیر رشد کودک

وجود تاخیرات رشد در کودکان با بررسی موارد زیر قابل تشخیص است:

• به‌کار بردن کلمات و حرکات خاص برای شناسایی والدین
• ابراز علاقه‌نسبت به‌دوستان و مراقبان
• توانایی نشستن بدون تکیه‌دادن
• بالا رفتن از پله‌ها بدون کمک
• خط خطی کردن با مداد ، مداد رنگی و خودکارها
• دانستن نحوه‌استفاده‌از اشیا روزمره‌مانند قاشق، چنگال و مسواک
• درک کلمات،  پاسخگویی  و گفتن نه
• ابراز احساسات واضح مانند شادی ، عصبانیت و ناامیدی از طریق حالت چهره‌و صداها

علل انواع تاخیر رشد در کودک و علائم و درمان هر یک

تأخیر در رشد بینایی 

یکی از نشانه‌های تاخیر رشد در شش ماه‌اول نوزادان تاری دید است. اگر کودک در هماهنگی حرکت عضله‌چشم در هر دو چشم خود مشکل دارد، پس از دو ماه‌حرکات دستان خود را با چشم هایش دنبال نمی کند یا پس از شش ماه‌همچنان تاری دید را تجربه‌می‌کند جای نگرانی وجود دارد.

علل تأخیر در رشد بینایی

دلایل عمده‌تأخیر رشد بینایی کودکان عبارتند از:

• عیوب انکساری مانند نزدیک بینی و دور بینی
• آمبلیوپی یا سندرم تنبلی چشم که‌شامل ضعف بینایی در یک چشم است
• آب مروارید بچگانه‌که‌چشم کودک را تار می‌کند
• بیماری چشم "رتینوپاتی زودرس"
• دو بینی

درمان تأخیر در رشد بینایی

• درمان های موثر برای تاخیر در رشد بینایی فوق عبارتند از:
• لنز / عینک
• جراحی
• استفاده‌از وصله‌های چشم

علائم هشدار دهنده

تاخیر در رشد بینایی کودکان چندین نشانه‌دارد. اگر کودک با هر یک از مشکلات زیر روبرو شد، بلافاصله‌به‌پزشک مراجعه‌کنید:

• تاری دید (بعد از شش ماه)
• عدم توانایی در دنبال کردن اجسام متحرک
• حرکت عضله‌غیر هماهنگ چشم
• حرکت مکرر چشم
• فرو رفتگی و بیرون زدگی چشم (فراتر از بازه‌زمانی شش ماهه)
• ندیدن اشیا دور یا نزدیک (فاصله‌یک فوت تا شش فوت)

تأخیر در رشد زبان و گفتار

کودکان زمانی تأخیر در رشد زبان را تجربه‌می‌کنند که‌قادر به‌بیان کلمات مفهومی نیستند، در حالی که‌تاخیر رشد گفتار، تلفظ را به‌تأخیر می‌اندازد. تأخیر در گفتار از مشکلات مربوط به‌صدا در کودکان است که‌وقتی با تاخیر در رشد زبان (عضو زبان ) او همراه‌شود منجر به‌عدم رشد کلامی خواهد شد.

علل تأخیر در رشد زبان و گفتار

تاخیر در رشد زبان و گفتار دلایل مختلفی دارد و نداشتن شنوایی می‌تواند دلیل اصلی این امر باشد چرا که‌کودک در وهله‌اول نتوانسته‌کلمات را بشنود. از دلایل دیگر تاخیر در رشد زبان می‌توان به‌موارد زیر اشاره‌کرد:

• عدم قرار گرفتن در معرض یک محیط گفتاری، از این رو یادگیری زبان / گفتار وجود ندارد
• تولد زودرس
• ناتوانی ذهنی (مربوط به‌سندرم داون، سندرم ایکس شکننده، نقایص ژنتیکی و سندرم جنینی الکل)
• آسیب مغزی یا ضربه‌روحی
• اوتیسم
• آپراکسی گفتار ( اختلالی است که‌کودک در تعیین توالی و اجرای حرکات گفتاری مشکل دارد)
• لالی انتخابی(کودک به‌سادگی در همه‌شرایط صحبت نمی کند)

درمان تأخیر در رشد زبان و گفتار

گزینه‌های درمانی موثر در  تأخیر رشد گفتاری و زبانی شامل ارجاع کودک به‌یک متخصص کاردرمانی، مددکار اجتماعی، آسیب شناس گفتار و زبان یا شنوایی سنجی است.

در این بخش از مجله اینترنتی فنجان، گزینه‌های درمانی موثر در تأخیر رشد زبان و گفتار کودکان ذکر شده‌است:

• صحبت با جنین قبل از تولد
• پاسخ دادن به‌نیازهای کودک
• خواندن کتاب و قصه‌گفتن با صدای بلند
• توصیف عملی کارهای کودک در طول روز 
• استفاده‌از حرکات هنگام صحبت با کودک
• انجام بازی های گفتاری

علائم هشدار دهنده

با بررسی موارد زیر از تاخیر رشد زبان و گفتار کودکان خود مطمئن شوید:

• بعد از یک بازه‌زمانی خاص قادر به‌گفتن "مادر" و "بابا" نیست
• به‌صدا ها پاسخ نمی دهد یا واکنشی در برابر صدا زدن نام او نشان نمی دهد
• متوجه‌دستورالعمل های ساده‌نمی شود 
• نمی تواند اعضای مختلف بدن را با نامگذاری شناسایی کند
• دایره‌واژگان گسترده‌ای ندارند
• حرکات را بر گفتار ترجیح می‌دهد
• در گفتن جملات 2-3کلمه‌ایی، ناتوان است

تاخیر در رشد مهارت حرکتی

تاخیر در رشد مهارت حرکتی کودکان با مهارت حرکتی  ظریف مانند راه‌رفتن، خزیدن، برداشتن قاشق یا نوشیدن  یک لیوان آب  مرتبط است. هنگامی که‌کودک تاخیر رشد مهارت حرکتی را تجربه‌می‌کند، در هماهنگی حرکات خاص، برداشتن مداد رنگی، طراحی نقاشی، راه‌رفتن، دویدن و سایر فعالیت های بدنی که‌به‌هماهنگی مغز و دست نیاز است مشکل دارد.

علل تاخیر در رشد مهارت حرکتی

دلایل احتمالی تاخیر حرکتی رشد در کودکان عبارتند از:

• تولد زودرس
• آسیب مغزی
• فلج مغزی
• آتاکسی ( شرایطی که‌باعث ایجاد نقص در هماهنگی عضلات می‌شود)
• میوپاتی
• مشکلات بینایی
• اسپینا بیفیدا ( یک بیماری ژنتیکی است که‌باعث فلج نسبی / کامل ناحیه‌نخاع بدن می‌شود)

درمان تاخیر در رشد مهارت حرکتی

درمان  تاخیر رشد مهارت های حرکتی شامل ترکیب برنامه‌های طولانی مدت ورزشی است که‌توسط پزشک تعیین می‌شود. این درمان ها به‌اختلال عملکرد حسی و رشد مهارت های حرکتی  از طریق کار درمانی کمک می‌کند.

علائم هشدار دهنده

در صورت مشاهده‌هر گونه‌علائم هشدار دهنده‌در مهارت های حرکتی کودک ، بلافاصله‌به‌پزشک مراجعه‌کنید:

• عدم توانایی در برداشتن و گرفتن اشیا
• عدم کنترل سر و گردن
• عدم توانایی در بردن اشیا به‌دهان
• تاخیر در غلتیدن ، نشستن یا راه‌رفتن
• سفتی عضلات
• مشکل در بلع
• کلافگی
• اسپاسم عضلات

تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی

تأخیرهای رشد اجتماعی و عاطفی بر نحوه‌درک کودک از جهان تأثیر می‌گذارد و زمانی که‌این کودکان در معرض محرک های محیطی قرار می‌گیرند متفاوت از کودکان دیگر عمل می‌کنند.  این تأخیرها می‌تواند توانایی کودک در یادگیری ، برقراری ارتباط و تعامل با دیگر کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد.

علل تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی

شایع ترین علل تاخیر رشد اجتماعی و عاطفی در کودکان عبارتند از:

• کودک آزاری یا ضربه‌روحی
• آسیب مغزی
• ناتوانی در یادگیری مانند بد خوانی، نوشتار پریشی و دیسکلکولیا
• از دست دادن شنوایی به‌دلیل اختلالات ژنتیکی و عفونت ها
• اختلال در مهارت های ارتباطی و تعاملی مربوط به‌اختلالات طیف اوتیسم

درمان تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی

مشاوره‌با یک متخصص گفتار درمانی، به‌رفع این مشکل کودکان کمک می‌کند. روش های درمانی شامل گفتگو با کودک، کمک به‌او در درک نشانه‌های اجتماعی و عاطفی و مصرف برخی داروهای تجویز شده‌برای مقابله‌با مشکلات عاطفی و رفتاری مانند اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی و عصبانیت های ناگهانی است.

علائم هشدار دهنده

• عدم توانایی در برقراری ارتباط چشمی
• نداشتن انگیزه‌و علاقه‌در برقراری ارتباطات
• لکنت زبان ، مشکل در بیان توالی کلمات
• گریه‌زیاد و عدم تحمل در دوری از والدین
• نشان ندادن احساسات و پاسخ ندادن به‌غریبه‌ها
• عدم علاقه‌به‌بازی با کودکان دیگر

تأخیر رشد شناختی

کودکانی که‌دچار تاخیر رشد شناختی هستند دچار اختلال در توانایی یادگیری و مشکل در رشد شناختی می‌باشند. از مسائل  مربوط به‌تأخیر رشد شناختی چنانچه‌پیش از این هم در مجله اینترنتی فنجان اشاره‌شد، می‌توان دشواری در برقراری ارتباط، عدم توانایی تعامل با دیگران و مشکلات مرتبط با بازی را نام برد.

علل تأخیر رشد شناختی

شایعترین علل تاخیر رشد شناختی عبارتند از:

• اختلالات یادگیری مختلف مثل :خواندن ، نوشتن و سایر مهارتهای یادگیری
• مسمومیت
• قرار گرفتن در معرض الکل یا سموم مضر قبل یا بعد از تولد
• سندرم داون
• اختلالات طیف اوتیسم
• عوارض بیماری
• سایر علل ناشناخته

درمان تأخیر رشد شناختی

اگر فکر می‌کنید فرزندتان مشکلی دارد با یک پزشک و متخصص مشورت کنید. روش های معمول درمان عبارتند از:

• آموزش ویژه‌به‌کودکان
• مصرف داروهای تجویز شده  که‌می‌تواند به‌مشکلات رفتاری ، تغییرات خلقی و کوتاه‌کمک کند

علائم هشدار دهنده

علائم هشدار دهنده‌تاخیر رشد شناختی در کودکان عبارتند از:

• ناتوانی در رسم  یک دایره‌یا اشکال ساده
• عدم درک دستورالعمل های ساده
• لذت نبردن از بازی با اسباب بازی ها یا کودکان دیگر
• توجه‌نداشتن به‌تصاویر یا اشیا معمول خانه
• تقلید نکردن از حرکات یا کلمات دیگران
• عدم تمرکز بیش از 5 دقیقه‌روی یک فعالیت در 5 سالگی

تشخیص تأخیر رشد شناختی

برای درمان کودکانی که‌دچار تاخیرات رشد هستند اولین گام تشخیص صحیح بیماری است. به‌همین دلیل برای تشخیص تاخیرات رشد، غربالگری و ارزیابی رشد صورت می‌گیرد. متخصصان و کاردرمانگرها طیف وسیعی از مهارت های کودک از جمله‌مهارت شناختی، حرکتی، اجتماعی و عاطفی و زبان و گفتار را ارزیابی می‌کنند. پزشک ممکن است برای ارزیابی یا تشخیص علائم تاخیر رشد، نحوه‌صحبت، حرکت، یادگیری و رفتار کودک را بررسی کند.

عوامل خطر تاخیر رشد 

کودکانی که‌تاخیر رشد دارند معمولاً در محیط کلاس و فعالیت های سریع از همسالان خود عقب می‌مانند و در برقراری ارتباط با سایر کودکان و یادگیری مهارت های جدید با مشکل  روبرو می‌شوند.

همان طور  که‌از نامشان مشخص است تأخیرهای رشد دائمی نیستند و در دوره‌خاصی بروز می‌یابند. با روشهای درمانی صحیح، تأخیر در رشد کودک بسیار کاهش می‌یابد. به‌خاطر داشته‌باشید که‌هر کودک با سرعت متفاوتی رشد می‌کند، از این رو مهارت و میزان رشد در همه‌این زمینه‌ها متفاوت است.

زمان مراجعه‌به‌پزشک 

هر زمان با مشاهده‌علائم هشدار دهنده‌تاخیر  رشد و رفتار غیر عادی برخلاف آنچه‌از سن او انتظار می‌رود باید کودک را نزد پزشک ببرید. برای از بین بردن احتمال تاخیر رشد قبل از تولد نوزاد می‌توانید با مراقبت از خود و داشتن رژیم غذایی حاوی ویتامین ها، مواد معدنی و غذاهای مغذی عوامل خطر را کاهش دهید.