شرایط عده زن بعد طلاق و فوت همسرش

نکات لازم برای زنان در رابطه‌با عده‌طلاق و فوت همسر

یکی از مهم ترین احکام اسلام در مورد طلاق یا فوت همسر که‌باید از سوی زن حفظ شود، نگه‌داشتن عده‌است. در هر نوع جدایی که‌میان زن و مرد اتفاق می‌افتد نگه‌داشتن عده‌ضروری است. در این بخش از مجله اینترنتی فنجان، به‌معنا و مفهوم عده، انواع آن و فلسفه‌نگه‌داری آن می‌پردازیم.

اقسام طلاق

بر اساس شرع و قانون مدنی، اقسام طلاق عبارت است از طلاق رجعی و طلاق بائن. طلاق رجعی به‌معنای طلاقی است که‌زن پس از آن باید مدتی را منتظر بماند تا بتواند دوباره‌به‌زوجیت دیگری در آید. به‌این مدت زمان، عده‌زن گفته‌می‌شود. بر اساس ماده‌1148 قانون مدنی، در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده‌حق رجوع است.

زن باید بعد از طلاق عده‌نگه‌دارد و بلافاصله‌بعد از طلاق نمی تواند دوباره‌با مرد دیگری ازدواج کند. علاوه‌براین در زمان عده‌می‌توان از طلاق رجوع کرد و به‌زندگی مشترک بازگشت.

به‌همین دلیل، در مواردی که‌برای زوجه‌عده‌وجود دارد، اما باز هم محدودیتی برای رجوع وجود دارد و امکان رجوع برای شوهر پیش بینی نشده‌است، طلاق رجعی نخواهد بود؛ بلکه‌طلاق از نوع بائن می‌باشد؛ مانند طلاق خُلع که‌زن با بخشش مهریه، حق طلاق از شوهر را به‌دست آورده‌است.

تفاوت عده‌در طلاق رجعی با طلاق بائن

در طلاق رجعی، مرد می‌تواند در مدت زمان عده‌به‌زن رجوع کرده‌و رابطه‌و زندگی زناشویی با همسر سابق را بدون خواندن عقد، دوباره‌شروع کند اما در طلاق بائن، مرد حق ندارد که‌در مدت زمان عده‌به‌زن رجوع کند. اگر مایل به‌رجوع مجدد به‌همسر سابق خود را دارد باید منتظر بماند تا مدت زمان عده‌به‌پایان برسد تا همسرش را به‌عقد و نکاح خود درآورد.

دلیل واقعی نگه‌داشتن عده

علت واقعی عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفی است و تمام مسائل مطرح شده‌مانند انعقاد نطفه، حریم زوجیت و...، از حکمت‏های آن محسوب می‌شود. بنابراین اگر مردی سال‏ها جدا از زن خود زندگی کند، یا در مسافرت باشد، زن باید عده‌خود را نگه‌دارد.

انواع عده

1. عده‌وفات
2. عده‌طلاق
3. عده‌آمیزش اشتباهی و تمام شدنِ مدّت یا بخشش آن در ازدواج موقت.
4. عده‌مفقود الاثر

زن برای هر کدام از انواع یاد شده‌باید زمان مشخصی را در حالت انتظار سپری نماید.

عدّه‌وفات

زن پس از فوت همسرش باید چهار ماه‌و ده‌روز عده‌نگه‌دارد؛ خواه‌ازدواج دائم باشد یا موقت؛ شوهرش با او نزدیکی کرده‌باشد یا نه. حتی زن یائسه‌و صغیره‌نیز باید عده‌وفات نگه‌دارد و اگر باردار است، باید تا هنگام وضع حمل عده‌نگه‌دارد.

اگر پیش از گذشتن چهار ماه‌و ده‌روز، فرزندش به‌دنیا آید، باید تا چهار ماه‌و ده‌روز از مرگ شوهر، عده‌را ادامه‌دهد. (توضیح المسائل مراجع، م 2517 و آیت الله‌وحید، توضیح المسائل، م 2581)

نکات مهم در محاسبه‌عده‌وفات

ابـتـدای عدّه‌وفات از موقعی است که‌زن از مرگ شوهر مطلّع شود، البته‌این حکم به‌غـایـب بـودن شـوهـر اخـتـصـاص نـدارد، بـلکـه‌حـضـور او را هـم شـامـل مـی شـود. پـس اگـر بـه‌علّتی فوت او بر زن مخفی مانده‌باشد، از زمان آگاهی باید عدّه‌نگه‌دارد. (تحریر الوسیله، ج 1، ص 340، م 8)

زنـی کـه‌در عدّه‌وفات است، حرام است لباس رنگارنگ بپوشد و سرمه‌بکشد و همچنین کارهای دیگری که‌زینت حساب شود بر او حرام می‌باشد.

ملاک محاسبه‌عدّه، ماه‌قمری است. (تحریر الوسیله، ج 2، ص 338، م 2)

زنـی کـه‌در عدّه‌وفات است، حرام است لباس رنگارنگ بپوشد و سرمه‌بکشد و همچنین کارهای دیگری که‌زینت حساب شود بر او حرام می‌باشد. (توضیح المسائل امام خمینی، م 2518)

عده‌طلاق

اگر زن عادت ماهیانه‌می‏بیند، بعد از آنکه‌در پاکی طلاقش داد، باید به‌مقداری صبر کند که‌دو بار حیض ببیند و پاک شود. هنگامی که‌حیض سوم را دید، عده‌او تمام است. اگر عادت نمی‏بیند، ولی در سن زنانی است که‌عادت می‏بینند، باید بعد از طلاق سه‌ماه‌عده‌نگه‌دارد. (توضیح المسائل مراجع، م 2511 و 2512 و آیت الله‌وحید، توضیح المسائل، م 2575 و 2576)

سوال: اگر شوهر، زن باردار را طلاق دهد، عده‌او چقدر است؟

عده‌زن باردار، تا زمان به‌دنیا آمدن یا سقط شدن حمل او است. (توضیح المسائل مراجع، م 2514 و آیت الله‌وحید، توضیح المسائل، م 2578)

چه‌کسانی پس از طلاق عده‌ندارند؟

1. زنان باکره:اگر بین زن و شوهر روابط جنسی ایجاد نشده‌باشد و به‌دلیلی غیر از مرگ شوهر، ازدواج منحل گردد، عده‌بر زن واجب نیست.
2. زوجه‌صغیره‌دختران زیر سن قانونی:طلاق دختران نابالغ از انواع طلاق های بائن شمرده‌شده‌است
3. زنان یائسه:زنانی که‌سن بارداری آنها گذشته‌باشد
4. زنان فاقد رحم

این افراد بلافاصله‌بعد از جدائی و انحلال نکاح می‌توانند ازدواج کنند. علت این امر نیز اطمینان از عدم وجود حمل است که‌احتمال آن در این قبیل زنان منتفی است، این گروه‌از زنان جزو زنان مطلقه‌به‌طلاق بائن هستند. (ماده‌1155 ق.م)

عده‌طلاق از نظر قانون مدنی

عده‌طلاق سه‌طُهر است. یعنی اینکه‌زن بایستی از تاریخ وقوع طلاق، سه‌بار دوران پاکیزگی بعد از عادت ماهیانه‌را به‌پایان برساند. اما اگر هنگام طلاق، زن در سنی باشد که‌معمولا زنان در آن سن عادت ماهیانه‌خواهند داشت ولی به‌دلایلی مانند بیماری و غیره‌عادت ماهانه نشود، باید به‌مدت سه‌ماه‌عده‌طلاق رجعی نگه‌دارد. (ماده‌1151 قانون مدنی)

عدّه‌ازدواج موقت از نظر مراجع

همه‌(به‌جز آیت الله‌فاضل):

عدّه‌ازدواج موقّت - بعد از تمام شدن مدت یا بخشش آن از طرف شوهر – چنان چه‌عادت ماهیانه‌می‏بیند، به‌مقدار دو حیض کامل است و اگر عادت نمی‏بیند، 45 روز است.

آیت الله‌فاضل:

عده‌ازدواج موقت، بعد از تمام شدن مدت یا بخشش آن از طرف شوهر، چنان چه‌عادت ماهیانه‌می‏بیند، بنابر احتیاط واجب باید به‌مقدار دو حیض کامل و اگر عادت نمی‏بیند، 45 روز عده‌نگه‌دارد و در صورتی که‌آبستن است با وضع حمل و یا سقط جنین عدّه‌او تمام می‌شود. (توضیح المسائل مراجع، م 2515 ؛ آیت الله‌وحید، توضیح المسائل، م 2579 و دفتر:آیت الله‌خامنه‌‏ای)

عدّه‌آمیزش اشتباهی

اگر مرد غریبه‌ای با زنی به‌گمان اینکه‌عیال اوست نزدیکی کند، چه‌زن بداند که‌او شوهرش نیست، یا گمان کند شوهرش می‌باشد، باید عدّه‌نگه‌دارد. (توضیح المسائل امام خمینی، م 2536)

مـدّت عـدّه‌آمیزش اشتباهی مانند عدّه‌طلاق است به‌تفصیلی که‌بیان شد. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 344، م 1)

سوال: درخصوص ضرورت رعایت عده‌و در پاسخ به‌این سؤال که‌آیا با توجه‌به‌پیشرفت های علمی، استفاده‌از دارو (خوراکی - تزریقی) و یا به‌کار بردن وسایل پیشگیری پزشکی، که‌به‌طور قطع از بارداری زن جلوگیری می‌کند؛ آیا نگهداشتن عده‌لازم است؟

پاسخ همه‌مراجع تقلید: آری، باید عده‌نگه‌دارند. (توضیح المسائل مراجع، م 2511؛)

عدّه‌مفقود الاثر

اگر مردی گم شود و غیبت او بگونه‌ای باشد که‌نه‌خبری از وی برسد و نه‌اثری از او ظاهر شود و مرده‌و زنده‌بودنش معلوم نباشد، چنانچه‌مالی از او باقی باشد که‌برای مـخـارج هـمـسرش خرج شود، یا ولیّ و سرپرست دارد که‌عهده‌دار مخارج همسرش شود، یا کسی باشد که‌بطور مجّانی مخارج او را عهده‌دار گردد، بر زن واجب است که‌صبر کند و انـتـظـار بکشد و هرگز جایز نیست که‌ازدواج کند، تا اینکه‌یقین کند همسرش مرده، یا وی را طـلاق داده‌اسـت،

اما اگر چنانچه‌مالی از شوهرش نمانده، یا سرپرستی ندارد که‌خـرجـی او را بدهد و کـسـی نباشد که‌بطور مجانی مخارجش را بدهد، باز هم می‌تواند صبر کند، و اگر صبر نکند و بخواهد ازدواج نماید، پیش حاکم شرع برود و حاکم شرع از تاریخ مراجعه‌چهار سال به‌زن مهلت می‌دهد و در این مدت از شوهرش جستجو می‌شود، چنانچه‌مرده‌یا زنده‌بودن او معلوم نشد.

اگر مرد ولیّ یا وکیل دارد حاکم به‌وی دستور می‌دهد که‌زن را طلاق دهد و اگر اقدام نکرد او را مجبور می‌کند و اگر ولیّ نداشته‌باشد، یا اقدام نکند و اجبارش هم امکان نداشته‌باشد، خودِ حاکم او را طـلاق مـی دهـد، سـپس زن چهار ماه‌و ده‌روز عدّه‌وفات نگه‌می‌دارد، سپس می‌تواند ازدواج کند. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 340، م 11)

اگر بعد از جستجو و تمام شدن مدّت (چهار سال)، شوهر بیاید، چنانچه‌قبل از طـلاق بـاشد زن همسر اوست و اگر آمدن شوهر بعد از ازدواج همسرش با دیگری باشد شوهرِ اول حقی به‌آن زن ندارد و چنانچه‌در بین عدّه‌باشد، شوهر می‌تواند به‌آن زن رجوع کند، یا به‌حال خودش باقی بگذارد تا عدّه‌اش تمام شده‌و از او جدا شود و امّا چنانچه‌بعد از تمام شدن عدّه‌و قبل از ازدواج باشد نمی تواند به‌وی رجوع کند. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 343، م 23)

اما در صورتی که‌در طلاق سوم نباشد می‌تواند مجددا او را به‌عقد خود در آورد.

فلسفه‌و حکمت نگه‌داشتن عده

حفظ حیات جنین

فلسفه‌عده‌در شرع دین، در صورت باردار بودن زن، وسیله‌ای برای حفظ حیات جنین است. نگهداری عده‌برای زن باردار در صورت انحلال نکاح یا نزدیکی به‌شبه‌برای جلوگیری از اختلاط نسب نیست؛ زیرا پس از انعقاد نطفه‌به‌مدت کوتاهی رحم بسته‌می‌شود و تا وضع حمل، زن مجدداً نمی تواند باردار شود؛ بلکه‌به‌نظر می‌رسد لزوم عده‌در زن باردار برای حفظ حیات جنین است. زیرا اگر زن عده‌نگه‌ندارد و قبل از وضع حمل، شوهر دیگری نماید؛ شاید شوهر زن را وادار به‌سقط جنین کند یا بعد از تولد طفل موجبات قتل فرزند را فراهم سازد.

اطمینان از برائت رحم

عده‌وسیله‌ای برای حفظ نسل و اطمینان از برائت رحم از حمل و جلوگیری از اختلاط انساب است.

امکان رجوع زوج

خداوند متعال می‌فرماید:

وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذَٰلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا (سوره‌بقره، آیه‌228).

ترجمه: شوهران آنها در زمان عده‌حق رجوع دارند، اگر نیت خیر و سازش دارند

لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَلَا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ ۚ وَتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ ۚ وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ لَا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذَٰلِکَ أَمْرًا (سوره‌طلاق، آیه‌1)

ترجمه: و آنان را [در مدتی که‌عدّه‌خود را می‌گذرانند] از خانه‌هایشان بیرون مکنید، و آنان هم [در مدت عدّه] بیرون نروند مگر اینکه‌مرتکب عمل زشت آشکاری شوند [که‌در آن صورت بیرون کردنشان از خانه‌بی مانع است]. این حدود خداست؛ و هر که‌از حدود تجاوز کند، یقیناً به‌خودش ستم ورزیده‌است. تو نمی دانی شاید خدا پس از این [در عده‌طلاق،] کاری پدید آورد [تا وسیله‌صلح و سازشی میان آنان شود.] (1)

نشانه‌عزاداری

در عده‌وفات، احترام به‌پیوند زناشویی و اظهار حزن و عزادار بودن از حکمت های تشریع عده‌است. البته‌لازم به‌ذکر می‌باشد که‌از دیدگاه‌اخلاق و آداب رعایت این حکمت در مورد مرگ زن نیز لازم است.