راههای شکرگزاری به توصیه امام صادق (ع)

شکرگزاری از دیدگاه‌امام صادق 

شکرگزاری حقیقی را از امام صادق بیاموزیم . امام صادق (ع) در رابطه‌به‌شکرگزاری و کفر نعمت فرمایشات زیبایی فرموده‌اند که‌در قالب اهمیت شکرگزاری و راه‌و روش شکر گزاری واقعی و اهمیت این امر در بارگاه‌پروردگار به‌صورت دسته‌بندی شده‌در این گزارش می‌خوانید. 

اهمیت شکرگزاری از دیدگاه امام صادق

حقیقت این است که شکرگزاری، به‌همین سادگی که‌بیان می‌کنیم نیست. به‌عبارت دیگر، شکرگزاری یک کار عبادی مهم است که‌باید اهمیت و روش درست آن را آموخت. درباره‌اهمیت شکرگزاری همین بس که‌مایه‌ثابت ماندن نعمتهای موجود ما و مایه‌زیاد شدن آنها می‌گردد و در مقابل، کفران نعمت یکی از شکلهای کافر بودن است.(1)
ارتباط شکرگزاری با افزایش نعمت به‌حدی زنده‌و سریع است که‌اولیای دین فرمود ه‌اند:"هیچگاه‌نمی شود که‌بنده‌در یاد خود شکر نعمتی را که‌خدا به‌او داده‌است به‌جا بیاورد مگر اینکه‌نعمتش افزوده‌می‌گردد قبل از اینکه‌شکرش به‌مرحله‌زبان هم برسد."(2)
از امام صادق علیه‌السلام نقل شده‌است که‌کفر در کتاب خدا بر پنج وجه‌است که‌یکی از انواع آن کفران نعمت است(3)

 شکر و صبر دو روی یک سکه

گاهی واقعی ترین مسائل برای ما عجیب می‌نمایند. یکی از حقایق عالم این است که‌از دید الهی، شکر در خوشی ها و صبر در سختی ها معادل یکدیگرند. امام صادق علیه‌السلام از جدّ خود رسول خدا صلی الله‌علیه‌و آله‌اینگونه‌روایت می‌کنند:«آنکه‌غذا می‌خورد و شاکر است همان اجر کسی را دارد که‌روزه‌(مستحبی) گرفته‌و بر گرسنگی صبر می‌کند و آنکه‌در رفاه‌است و بهر عافیت خود شاکر است همان اجر کسی را دارد که‌گرفتاری پیدا کرده‌است اما صبر می‌کند و آنکه‌اهل بخشش است و (بخاطر این توفیق الهی) شاکر است همان اجر کسی را دارد که‌محروم است و قناعت می‌ورزد.»(4)

سخنی درباره‌شناخت شکر واقعی

در اینجا به‌مرور مطالبی که‌تا کنون درباره‌شکر آموختیم می‌پردازیم:
1- شکر، خودش توفیقی است که‌خدا به‌بندگان می‌دهد تا یاد شکرگزاری بیفتند.
2- نتیجه‌شکرگزاری افزایش و دوام نعمت است.
3- نتیجه‌شکرگزاری بسیار سریع عاید انسان می‌شود.
4- شکرگزاری در حال رفاه‌و آرامش همان اجر صبر در حال گرفتاری و مشکلات را دارد.

آنگاه‌که‌ناشکری  خود را شکر حساب می‌کنیم

از مطالب بالا می‌آموزیم که‌شکر یک کار مهم و حسابی است که‌ثمرات مهمی هم در زندگی دارد. بنابراین اگر این ثمرات را در زندگی مشاهده‌نمی کنیم، بدون شک باید در نحوه‌شکرگزاری خود شک کنیم. به‌عبارت دیگر، ممکن است خیال کنیم که‌شاکر خدا هستیم اما از دید خدا جزو شاکران محسوب نگردیم.

اهمیت پاسخ به‌خوبی های خدا 

شکری که‌زبانی است اما لقلقه‌زبان نیست

اما در میان ما کمتر کسی است که‌هر روز زبانش به‌شکر الهی گویا نباشد، پس چه‌می‌شود که‌جزو شاکران نیستیم. مگر ذکر "الحمد لله‌ربّ العالمین" نشانه‌شکرگزاری نیست؟

راههای شکرگزاری به‌توصیه امام صادق

یک – هنگام استفاده‌از هر نعمتی توجه‌کنیم که‌خدا آن را به‌ما داده‌است و نیز "الحمد لله" بگوییم.(7)
دو – از کسی که‌به‌ما خوبی می‌کند و نعمت خدا به‌واسطه‌او به‌ما برسد، تشکر کنیم. (8)
سه‌– وقتی شخص معلول یا مشکلداری را می‌بینیم، با یاد سلامتی و آسایش خود خدا را حمد کنیم (البته‌به‌شکلی که‌آن شخص نشنود و رنجیده‌خاطر نگردد). (9)
چهار – وقتی نعمتی به‌ما می‌رسد یا یاد نعمتی می‌افتیم سجده‌شکر کنیم و اگر موقعیتمان مناسب نیست، صورت را بر دست گذاشته، "الحمد لله" بگوییم.(10)

شکرهای بدعت گونه

شکر یک عمل دینی مهم است که‌در درون دین کامل می‌شود اما هم اکنون برخی از مکتبهای فکری این جزء را از دین گُزیده‌کرده‌اند و تحت عنوان "قانون شکرگزاری" معرفی می‌کنند. مثلاً جملاتی را به‌مخاطبین خود آموزش می‌دهند که‌هر روز بگویند و شامل مضامین شکرگزاری است. 
نکته‌مهم آن است که‌اولاً این قانون را از دین گرفته‌اند و به‌عنوان جزئی از مکتب خود معرفی می‌کنند اما در حقیقت با این کار شکر را از کارکرد اصلی خود که‌یک عبادت الهی است خارج می‌کنند و به‌آن به‌عنوان ابزاری برای جلب منفعتهای بیشتر نظر می‌کنند. شاهد آنکه‌در بسیاری از این مکاتب، به‌احکام الهی و انجام دادن فرایض دینی اهمیت داده‌نمی شود. توجه‌به‌حلالها و حرامهای الهی اصل مهمی تلقی نمی شود، اما بر تکرار اذکاری با کلمات تشکر و شکر تأکید می‌شود.

بنابراین نباید فریفته‌این ظاهرهای زیبا از این گروه‌ها شویم، هر چند در ظاهر تأثیراتی هم ببینیم زیرا تأثیرات ممکن است بر مبنای باطل باشد و اگر کسی به‌حلالها و حرامهای الهی بی اهمیتی کند اما اتفاقات خوشایندی در زندگی اش بیفتد، نه‌تنها باید خوشحال نباشد و آن را نشانه‌خوبی نداند، بلکه‌باید بر بدعاقبتی و مکر الهی ترسان باشد.(11)

نعمت اصلی، شکر اصلی

نعمت دین و شناخت راه‌خدا و هدایت به‌راه‌جانشینان معصوم رسول خدا صلی الله‌علیه‌و آله‌بزرگترین نعمت خداست، به‌حدی که‌اصل نعمت و نعمت اصلی همان است. شکر دیندار بودن، بیان کردن آن است.(12)

 پی نوشت:

1- قَالَ أَمِیرُ الْمُوْمِنِینَ علیه‌السلام مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً فَشَکَرَهَا بِقَلْبِهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ الْمَزِیدَ فِیهَا قَبْلَ أَنْ یُظْهِرَ شُکْرَهَا عَلَی لِسَانِهِ (بحارالانوار، جلد 68، باب شکر)
2- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی خَمْسَةِ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا کُفْرُ النِّعَمِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ یَحْکِی قَوْلَ سُلَیْمَانَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ الْآیَةَ وَ قَالَ اللَّهُ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ قَالَ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُونِ‏(بحارالانوار، جلد 68، باب شکر)
3- و سپس این آیه‌را تلاوت کردند که‌گفته‌سلیمان علیه‌السلام است:" هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنی‏ أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ"
4- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله‌علیه‌و آله‌الطَّاعِمُ الشَّاکِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَأَجْرِ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَی الشَّاکِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَأَجْرِ الْمُبْتَلَی الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَی الشَّاکِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَأَجْرِ الْمَحْرُومِ الْقَانِعِ (کافی، جلد دوم، باب شکر)
5- عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ قَالَ لِی مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ صَغُرَتْ أَوْ کَبُرَتْ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِلَّا أَدَّی شُکْرَهَا (کافی، جلد دوم، باب شکر)
6- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ فَقَدْ أَدَّی شُکْرَهَا (کافی، جلد دوم، باب شکر)
7- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی عَبْدٍ مِنْ نِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ ظَاهِراً بِلِسَانِهِ فَتَمَّ کَلَامُهُ حَتَّی یُوْمَرَ لَهُ بِالْمَزِیدِ(کافی، جلد دوم، باب شکر)
8- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ اشْکُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَی مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُکِرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا کُفِرَتْ الشُّکْرُ زِیَادَةٌ فِی النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِیَرِ(کافی، جلد دوم، باب شکر)
9- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله‌علیه‌و آله‌إِذَا رَأَیْتُمْ أَهْلَ الْبَلَاءِ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ لَا تُسْمِعُوهُمْ فَإِنَّ ذَلِکَ یَحْزُنُهُمْ(کافی، جلد دوم، باب شکر)
10- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ إِذَا ذَکَرَ أَحَدُکُمْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَی التُّرَابِ شُکْراً لِلَّهِ فَإِنْ کَانَ رَاکِباً فَلْیَنْزِلْ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَی التُّرَابِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ یَقْدِرُ عَلَی النُّزُولِ لِلشُّهْرَةِ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَی قَرَبُوسِهِ وَ إِنْ لَمْ یَقْدِرْ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَی کَفِّهِ ثُمَّ لْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی مَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ (کافی، جلد دوم، باب شکر)
11- یَا ابْنَ آدَمَ إِذَا رَأَیْتَ رَبَّکَ سُبْحَانَهُ یُتَابِعُ عَلَیْکَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِیهِ فَاحْذَرْهُ (نهج البلاغه، حکمت 25)
12- سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ قَالَ الَّذِی أَنْعَمَ عَلَیْکَ بِمَا فَضَّلَکَ وَ أَعْطَاکَ وَ أَحْسَنَ إِلَیْکَ ثُمَّ قَالَ فَحَدَّثَ بِدِینِهِ وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْهِ (کافی، جلد دوم، باب شکر)