
دعا کردن یکی از اعمالی است کهپیامبران و ائمهالهی سفارش بسیاری بهمردم کردهاند. استجابت دعا دست خداوند متعال است کهدر سرنوشت و تقدیر انسان ها در نظر گرفتهشدهاست. ائمهاطهار و پیشوایان دینی برای استجابت دعا راههایی در برای مومنان معرفی کردهاند و از موانع استجابت دعا نیز سخن گفتهاند. رعایت برخی از آداب بر تاثیر دعا و نیز افزایش احتمال استجابت آن اثرگذار است.بههمین دلیل در روایات بر پافشاری و اصرار در دعا و انتظار استجابت آن بسیار سفارش شدهاست.
یکی از مهم ترین نکات برای پاسخ این سوال این است ترس و تردید را میتوان در ان بهوضوح یافت. چنان بهخداوند ایمان داشتهباشید کهدر کودکی خود را بهمادر میسپردید و جز او کس دیگری را نمی شناختید و عشق او را با تمام و جود احساس میکردید.
یا ایهاالذین آمنوا استجیبوا للهو للرسول اذا دعاکم لما یحییکم؛ ای اهل ایمان دعوت خدا و رسول را اجابت کنید، آنگاهکهبهسوی آنچهزندهتان میکند، فرا میخوانند.
بسیاری از مردم کهمیتوان گفت عموم انسان ها، وقتی گرفتار میشوند دست بهدامن دعا میشوند و هر کدام با لحن مخصوص بهخود دست ها را بالا میبرند و از معبود خود التماس دعا دارند.
اگر مومنان متوجهشدند کهپس از چند بار دعا کردن، دعای آنان استجابت نمی شود باید در صدد پیدا کردن صاحب نفسی باشند و فکر نکنند کهدر نزد پروردگار آبرویی ندارند زیرا گاهحکمت خداوند بهگونهای اقتضا میکند کهدعا بهنحو خاصی استجابت شود.
اگر این لحظات باشکوهرا بهیک بارهنظارهگر باشید اوقات بسیار با شکوهی را تشکیل میدهد کههر بینندهای را بهوجد میآورد و ناگزیر او را بهتعظیم در مقابل آن معبودی قرار میدهد کهاین خیل عظیم در پیشگاهاو سر تسلیم و خشوع آوردهاند. از اینجا است کهمیتوان راز این آیهرا درک کرد کهمیفرماید:
و لقد ارسلنا الی امم من قبلک فاخذنهم بالبأساءوالضّراءلعلّهم یتضرّعون؛ و بهتحقیق فرستادیم پیغمبرانی بهسوی امت هایی کهقبل از تو میزیستند. پس آنان را بهسختی ها و گرفتاری های گوناگون دچار ساختیم تا شاید روی تضرّع بهدرگاهما آورند.
این صحنهبا شکوهوقتی برای انسان جذاب و هیجان انگیز باشد بهطریق اولی برای خالق بی بدیع بسیار جذاب تر خواهد بود. اما در بسیاری مواقع دیدهشدهاست کهمومنان اجتی را از حضرت حق طلب میکنند ، اما دعای آنها بهگونهای کهمد نظرشان است اجابت نمی شود. بههمین دلیل گلهمند هستند حتی اگر آن را اظهار نککند یا اگر هم بهزبان میاورند بسیار با احتیاط. در بیشتر موارد خود را مقصر و نالایق میدانند کههمهاین موارد بهنوعی یاس و نومیدی است.
حال اگر با توجهبهآیات و روایات این مسئلهرا بررسی نماییم، خواهیم دید کهخداوند متعال هر دعا را با توجهبهحکمت بالغهخود اجابت مینماید نهدقیقا آن طور کهمد نظر بندهمیباشد . بنابراین باید دانست کهدعا شرایط خاص خود را دارد و لذا اگر بندهدر صدد کسب آن شرایط باشد، آن وقت دیگر شاهد هیچ گونهگله، شکایت، یأس و ناامیدی نخواهد بود و نوعی رضایتمندی و خوشنودی را در دل همهدعا کنندگان خواهیم دید.
بندهمضطر وقتی دچار گرفتاری میشود ،بلافاصلهدست بهدامن دعا میشود و چهبسیار دیدهو شنیدهشدهاست کهاصرار فراوان بهدرخواست خود از حضرت حق تعالی دارد اما هرگز در صدد تغییر شیوهدرخواست خود نمی باشد مانند این است کهدر یک بازی گروهی وقتی در یک نقطهای بن بست وجود دارد بازیکنان یک تیم تمام تلاش خود را معطوف همان نقطهمیکنند اما اگر تکنیک و روش خود را تغییر دهند، میتوانند با صرف انرژی کمتر مانع را دور زدهو بههدف خود برسند . این مثال دقیقا مصداق دعا و استجابت آن است.
بنابراین فرمودهآیت اللهبهجت، آن دعایی مستجاب است کهدعاکنندهدر آن مطمئن بهاجابت باشد و این امر بهقول ایشان قلب متقین و دل شکستهمیخواهد.
با اینکهخداون قدرت بی انتها و مرزی دارد اما اصول دنیا بر این است کههمهچیز بر اساس قانون پیش رود یعنی نظریهجهان داری اش این است کههمهامور را از مجرای خودش و با همین راههایی کهآفریدهانجام دهد. بنابراین اگر محتوای دعا خواستن چیزی خلاف قانون دنیا و اسباب عادی آن باشد، خدا وند متعال از اجابت ان معذور است . از حضرت علی(ع) سوال شد:کدام دعا گمراهی است؟ فرمودند:دعا کردن و خواستن کارهای نشدنی و غیرممکن.
شاید هم آن آرزو بر خلاف مصلحت فرد آرزو کنندهباشد کهخداوند آن را اجابت نکردهاست.
چهبسا چیزی بر شما ناخوشایند باشد، در حالی کهخیر و صلاح شما در آن است و شما نمی دانید . همچنین شاید چیزی را دوست داشتهباشید کهضرر شما در آن است و خدا میداند و شما نمی دانید. (بقره/ 216)
لقمهحرام و شبهناک
یکی از مهمترین عوامل تاثیر نفس و بالا رفتن دعا ، خالی بودن شکم از لقمهحرام و شبهناک است . شخصی خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت:دوست دارم کهدعایم مستجاب شود، حضرت بهاو فرمودند:خوراک خود را پاکیزهکن و غذای حرام نخور.
گناه
گاهی تیرگی گناههای ما باعث اجابت نشدن دعا میشود. امام باقر(ع) فرمودند:«انسان گاهی حاجتی دارد و از خدا طلب میکند و خداوند ضمن قبول آن انجامش را بهوقت مناسبی وا میگذارد، ولی بندهدر این مدت مرتکب گناهمیشود. خداوند بهمأمور اجابت دعا امر میکند خواستهاش را اجابت نکن و او را از این لطف محروم نما کهخشم ما را برانگیخت و شایستهبی اعتنایی گردید.»
اگر بندهاز خداوند درخواست مشروعی دارد اما اجابت نمی شود باید از طریق کانال دیگری وارد شود . یک نمونهاز کتاب ارزشمند تذکرهاولیاء شیخ عطار نیشابوری را نقل بهکلام میکنم.
روزی از روزگاری شخصی الاغ خود را گم کردهبود هر چهگشت نتوانست آن را پیدا کند. راهی نیشابور شد از افرادی کهدر مرکز شهر جمع شدهبودند سۆال کرد در بین شما نیشابوریان آبرودار کیست؟ همهشیخ ابوالحسن بوشنجی را معرفی کردند. یک راست سراغ او رفت و او را در حال عبادت یافت. یقهاو را گرفت و گفت الاغ مرا بده. او غافلگیر شدهبا حالت تعجب گفت الاغ شما نزد من چهمیکند؟ گفت من نمی دانم باید الاغ من را بدهی، از او اصرار و از شیخ انکار تا کار بهجایی رسید کهشخص فریاد زد ای مردم بهداد من برسید الاغ مرا از شیخ گرفتهبهمن بازگردانید.
در این هنگام شیخ دست بهآسمان برداشت و گفت بار خدایا مرا از دست این شخص نجات بده، در این هنگام آن مرد را صدا زدند کهفلانی، بیا الاغ شما پیدا شد مرد در حالی کهیقهشیخ را رها کردهو از او جدا میشد گفت ای شیخ من میدانستم کهالاغم نزد شما نیست لکن چون خودم در نزد خدا صاحب آبرو نبودم گشتم و شما آبرودار را پیدا کردم تا شاید شما نفسی بزنی و دعای من درگیر شود.
با توجهبهاین تذکر و با توجهبهآیهشریفه:
یا ایهاالذین آمنوا اتقوااللهوابتغوا الیهالوسیلهو جاهدوا فی سبیلهلعلّکم تفلحون؛ ای اهل ایمان از خدا بترسید و بهوسیلهایمان و پیروی از اولیای حق بهخدا توسّل جویید و در راهاو جهاد کنید، باشد کهرستگار شوید.
اگر مومنین پس از چندین بار دعا کردن ، بهحاجت خود نرسیدند باید در جستجوی صاحب نفسی باشند. البتهاین بدان معنا نیست کهآنها در نزد خداوند بی آبرو هستند بلکهگاهاقتضای حکمت خداوند بر این است کهدعا بهنحوی خاص استجابت گردد.
حضرت صادق (ع) فرمودهاند:«همانا چون بندهدعا کند خدای تبارک و تعالی در کار حاجت او است مادامی کهآن بندهشتاب نکند.» همچنین میفرمایند :«همانا خدای عز و جل خوش ندارد کهمردم در انجام حاجت بههمدیگر اصرار کنند ولی برای خودش آن را دوست دارد، خدای عز و جل دوست دارد کهاز او درخواست شود و آنچهنزد او است خواهش شود.»
معنای کلام حضرت علیهالسلام این است:مادامی کهآن بندهدر دعا شتاب نکند و بدان اعتنا نکردهو بدون پافشاری و اصرار در اجابت آن بهدنبال کار خود رود چنانچهظاهر خبر دوم است.
و نیز آن حضرت (ع) فرمودند:«همانا بندهچون شتاب کند و برای کار (های) خود برخیزد (و بهدنبال کار خود رود) خدای تبارک و تعالی فرماید:«آیا بندهمن نداند کهبهراستی منم آن خدائی که حاجت ها را برآورم.»
حضرت باقر (ع) میفرمایند:«نهبهخدا سوگند هیچ بندهای بهدرگاهخدای عز و جل اصرار نورزد جز اینکهخداوند دعایش را مستجاب کند.»
مجلسی (ره) گوید:یعنی مادامی کهشتاب در آن را نخواهد کهاگر تأخیر در اجابت آن شد نومید گردد و در نتیجهاز خداوند روگردان شود و پندارد کهچون تأخیر در اجابت شدهخداوند دعایش را مستجاب نفرماید.
ولید بن عقبههجری گوید:شنیدم حضرت باقر (ع) فرمودند:«بهخدا سوگند هیچ بندهای در دعا پافشاری و اصرار بهدرگاهخدای عز و جل نکند جز اینکهحاجتش را برآورد.»
ابو عبد اللَّهفراء گوید:حضرت صادق (ع) فرمودند:«خدای تبارک و تعالی میداند کهبندهاش چهمیخواهد هر گاهبهدرگاهش دعا کند، لیکن دوست دارد کهحاجت ها بهدرگاهش شرح دادهشود پس هر گاهدعا کردی حاجتت را نام ببر.»
و در حدیث دیگری گوید:کهحضرت (ع) فرمودند:«خدای عز و جل حاجت تو را میداند و نیز داند کهتو چهخواهی ولی دوست دارد کهحاجت های (خود را) بهدرگاهاو شرح دهی.»
جالب آنکهدر روایات اهل بیت (ع) نسبت بهنام بردن حاجت در دعا نیز تاکید شدهو این مهم از عوامل تاثیر در اجابت معرفی میشود.
و در حدیث دیگر است که:«یک دعائی کهدر پنهانی کنی بهتر است نزد خداوند از هفتاد دعا کهآشکار کنی.»
جالب آنکهدعا در پنهان و آشکار نیز با یکدیگر از نظر اجر و پاداش متفاوتند. چنان کهحضرت رضا (ع) فرمودند:«دعای بندهدر پنهانی یک دعایش برابر با هفتاد دعای آشکار است.»
در روایات اسلامی بهعوامل مختلفی بهعنوان مقدمات استجابت دعا اشارهشدهاست کهچند مورد از آنها را در این بخش از مجله اینترنتی فنجان بیان میکنیم :
1. با بسم اللهالرحمن الرحیم شروع شود پیامبر(ص) فرمودند :
دعائی کهبا بسم اللهالرحمن الرحیم شروع گردد مردود نشود
2. مقدمات دعا باید با استغفار و نام بردن خداوند:
بهاسماء حسنی و صلوات فرستادن بر محمد و آلش باشد. و نیز توجهو عنایت بهعظمت حضرت حق
3. دعا هنگامی کهدل نرم و شکستهباشد:
پیامبر(ص ) فرمودند:دعا را هنگامی کهدلتان شکستهمیشود غنیمت دانید کهرقت قلب ، رحمت است
4. کوچک نشمردن دعاها:
امام علی(ع) فرمودند:خداوند اجابتش را در دعاها پنهان داشتهپس هرگز هیچ دعایی را کوچک نشمارید.
5. دعای بعد از نماز:
امام صادق(ع) فرمودند :( بر شما باد بهدعا بعد از نماز کهبهاجابت خواهد رسید).
6. دعاء دستهجمعی:
امام صادق(ع)فرمودند:( هرگاهپدرم (امام باقر(ع) را مشکلی پیش میآمد کهاو را اندوهگین میساخت زنان و کودکان را کنار خود جمع میکرد و خود دعا میکرد و آنان آمین میگفتند)
7. دعا از بیمار:
امام صادق(ع) فرمودند:بیمارانتان را عیادت نمائید و از آنها بخواهید کهشما را دعا کنند کهدعای بیمار با دعای ملائکهبرابری میکند
8. دعا برای همهکردن:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند :چون یکی از شما دعا میکند همهرا دعا کند کهاین گونهدعا بهاجابت نزدیکتر است و اگر کسی پیش از دعا برای خود برای چهل تن از برادران دینی دعا کند برای خودش و آنها بهاجابت میرسد.
9. پیامبر(ص) فرمودند :
چهار کس دعایشان رد نشود و درهای آسمان بهرویشان باز است:1ـ دعای پدر در بارهفرزند 2ـ نفرین مظلوم بر ظالم 3ـ دعای کسی کهبهعمرهرفتهتا گاهی کهباز گردد 4ـ دعای روزهدارتا افطار
10. خواندن نماز:
امام صادق(ع) فرمودند :
کسی کهوضوی کامل بسازد و دو رکعت نماز با رکوع و سجود کامل بخواند و پس از سلام خداوند عزوجل را ستایش نماید و بر محمد درود فرستد و سپس حاجت خویش را درخواست نماید چنین خواستی بهجا و بهمورد است و چنین کسی محروم نگردد.
11. دعای توأم با احسان بهمستحقین:
پیامبر(ص) فرمودند:
اگر دعا با احسان بهمستحقین توأم بود آن مقدار دعا کافی است کهغذا بهنمک نیاز دارد.
12. دعای دیگران، امام علی(ع) فرمودند:
دعای هر کسی را کوچک مشمرید اگر یک نفر یهودی دربارهشما دعا کند بهاجابت رسد در صورتی کهدربارهخودش مستجاب نگردد.
در پنج مورد دعا را غنیمت بشمارید:
1ـ هنگام تلاوت قرآن
2ـ اذان
3ـ باریدن باران
4ـ جهاد با کفار
5ـ هنگامی کهمظلومی بهظالمش نفرین میکند کهدر آن حال حجابی میان او و عرش خدا نباشد.
14. امام صادق(ع) فرمود:
هنگامی کهیکی از شما حاجتی از حوائج دنیا یا آخرت از خدا مسئلت دارد بایستی از مدح و ثنای پروردگار آغاز کند و بر محمد و آل محمد درود فرستد و سپس بهگناهخویش اعتراف کند آنگاهحاجت خود را از خدا بخواهد.
دعای مقاتل بن سلیمان از امام سجاد (علیهالسلام):
امام سجاد (علیهالسلام) بهمقاتل بن سلیمان، دعایی را تعلیم داده، کهمقاتل میگوید:هر کس این دعا را صد بار بخواند، دعایش مستجاب خواهد شد. ابتدا و انتهای این دعا چنین است:”الهی کیف ادعوک و انا…” ؛ خدایا چطور بخوانم تو را و حال من منم… . ” تفرج عنی فرجا عاجلا غیر اجل نفسک و رحمتک یا ارحم الراحمین” گشایش فوری بدون مدت دار، بهمن عطا کن بهفضل و رحمت خودت، ای مهربان ترین مهربانان.
کفعمی در بلدالامین دعایی از امام موسی کاظم (علیهالسلام) نقل کردهو فرموده:عظیم الشأن و سریع الاجابة است کهجملات صدر و ذیل آن چنین است:”اللهم انی اطعتک فی احبّ الاشیاء الیک و هو التوحید” ؛ خدایا من تو را اطاعت کردم در آن چهبیشتر دوست داری و آن یگانهدانستن تو است. ”و ارزقنی من حیث احتسب و من حیث لا احتسبه، انک ترزق من تشاء بغیر حساب” ؛ روزی ام ده، از آن جا کهگمان میبرم و از آن جا کهگمان نمی برم؛ زیرا تو هر کهرا بخواهی بی حساب روزی میدهی؛ پس از اتمام دعا حاجت خود را بطلب.
دعایی دیگر از امام جعفر صادق (علیهالسلام) کههر کس یا رب یا اللهبگوید بهگونهای کهتا نفس او قطع شود، گفتهمیشود لبیک حاجت تو چیست؟
دعایی از امام صادق (علیهالسلام) وارد شدهکهفرمود:هر کسی دهبار یا اللهبگوید، بهاو گفتهمیشود، لبیک، حاجت تو چیست؟
امام صادق (ع) بهابوبصیر میفرمایند:هرگاهخواستی ازدواج کنی ابتدا دو رکعت نماز بجا بیاور سپس حمد و سپاس خداوند نما و بعد بگو:«اللهم أنی اُرید أن أتزوّج، اللهم فاقدر لی مِن النساء اعفهن فرجا، و احفظهن لی فی نفس ها و فی مالی، و اوسعهن رزقا و اعظمهن برکه، و اقدر لی منها ولدا طیبا تجعلهخلفا صالحا فی حیاتی و بعد موتی»
از آیت اللهبهجت جهت بخت گشایی دختران جوان دستوری خواستند. در جواب فرمودند:آیه«رَبّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیّاتِنا قُرّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتّقینَ إِمامًا» (سورهفرقان آیه74) را زیاد بخوانند.
بار دیگر هم از ایشان سوال کردند دستور دیگری فرمود:«نماز جعفر طیار بخواند و پس از آن دعایی کهدر کتاب زادالعماد مجلسی آمدهکهدر این هنگام خواندهشود بخواند و بعد بهسجدهبرود و تلاش کند کهحتما گریهکند (هرچند کم) و همین کهچشمش را اشک گرفت حاجت خود را از خدا بخواهد. این کار را تا زمانی کهحاجتش روا شود انجام دهد.»
سؤال:من یک مشکلی داشتم، کهواقعا مشکل عجیبی است. برای رفع آن دستورالعملی بفرمایید.
حضرت آیت اللهبهجت قدس سره:
خدا انشااللهمشکلات همهاهل ایمان را حل کند و رفع کند. شما دعاکنید برای مؤمنین و مؤمنات ، حتی آنهاکهدر چین هم هستند، کهمشکلاتشان رفع شود، ملائکههم برای شما دعا میکنند، کهمشکلات شما هم خدا رفع میکند، ولو بهاضعاف مضاعفه(چندین برابر). یعنی اگر شما برای حل مشکلات اهل ایمان دعا کنید، چهبسا خداوند هم مشکلات شما را چندین برابر بیشتر از آنچهدعا کردهاید حل کند.
لذا باید بدانند کسانی کهحاجت مهمی لازم دارند یکی از همین نمازها، از این عبادت هایی کهبرای حاجت ذکر شدهاگر بخواهند تثبیت بکنند، تأیید بکنند، برسند بهحاجت خودشان بلاشک، ملتفت باشند بعد از طلب حاجت و دعاها و نمازها، بروند بهسجود، در سجود سعی کنند بال مگسی تر بشود چشم.این آمدن اشک علامت این است کهدعا و مناجات مورد قبول قرار گرفته، بله، چیزی کههست عینک ما درست و صاف نیست، ما نمی دانیم، ما از خدا فرض کنید خانهمیخواهیم، خدا مصلحت نمی داند برای ما خانهای را کهما میخواهیم، چکار میکند؟! باطل میکند دعای این را؟! نخیر! بالاتر از آنرا میدهد! مثلا بهملک میفرماید چندسال بر عمر این بیفزا !، اما این بیچارهفکر میکند این همهزحمت کشیدهآخر اثری (نتیجهای) از خانهو از دعای خودش ندید!! و دعایش مستجاب نشد؛ نمی فهمد بالاتر از استجابت این دعا را بهاو دادهاند. حین اجابت، حسن ظن بهخدا باید داشتهباشید عینکت باید واسع باشد، صاف باشد، کدورت نداشتهباشد.