سنگ کلیه و روش های درمان آن

سنگ کلیه، نحوه‌شکل گیری و راه‌های درمان ان 

سنگ کلیه

سنگ دستگاه‌ادراری یکی از ناراحت کننده‌ترین بیماری ها است و یکی از این سنگها مربوط به‌کلیه‌می‌باشد.سنگ کلیه‌از ذرات کوچک و ریزی که‌گاه‌تا به‌اندازه‌یک توپ گلف متغیر بوده‌و در یک یا هر دو کلیه‌تشکیل می‌شود و گاهی به‌داخل حالب ها (لوله‌های عضلانی باریکی که‌ادرار را از کلیه‌ها به‌مثانه‌منتقل می‌کنند) انتقال می‌یابند. اغلب بیماران مبتلا به‌سنگهای کلیه‌معمولاً در سالهای اولیه‌بلوغ مراجعه‌می‌کنند و حداکثر شیوع سنی آن در حدود 28 سالگی است.

محل تشکیل سنگ کلیه

انواع سنگ کلیه

سنگ کلیه‌دراثرکریستال حاصل از نمک و مواد موجود در ادرار به‌وجود می‌آید، که‌به‌تدریج اندازه‌ی آن بزرگ می‌شود. سنگ های کلیه‌علایم و جنبه‌های بالینی مشابهی دارند، ولی نوع بیماری ودرمان آنها متفاوت است. براساس مطالعات، در بسیاری ازموارد احتمال عود مجدد وجود دارد، لذا سنگ دفع شده‌باید تجزیه‌شده‌و ارزیابی های لازم روی بیمار صورت گیرد.

 افزایش فیبر غذایی، سبب کاهش عوامل خطر تشکیل سنگ به‌خصوص سنگ های کلسیمی می‌شود.

عوامل زمینه‌ساز بروز سنگ های کلیه:

1- کم تحرکی:کم تحرکی ، سبب برداشت کلسیم بیشتری از استخوان شده‌، لذا غلظت کلسیم در ادرار افزایش می‌یابد.

2- پرکاری تیروئید:پرکاری تیروئید اولیه، سبب افزایش دفع کلسیم می‌شود. 

3- اسیدوز توبولی کلیه:در اثر نقص در تولید آمونیاک به‌وسیله‌ی کلیه، افزایش دفع کلسیم (توسط کلیه) ایجاد می‌شود.

4- مصرف زیاد نمک :براساس مطالعات، مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع کلسیم درادرار می‌شود.

5- افزایش کلسیم ادرار با علت ناشناخته‌:برخی افراد حتی با مصرف رژیم غذایی کم کلسیم، به‌دلایل ناشناخته‌روزانه‌تا 500 میلی گرم کلسیم دفع می‌کنند.

6- افزایش اگزالات ادرار:

حدود نیمی از سنگ های کلسیمی به‌این ترکیب متصل می‌شوند. اگزالات به‌طور طبیعی تنها در چند ماده‌ی غذایی وجود دارد و دسترسی بدن به‌اگزالات به‌میزان جذب و دفع آن بستگی دارد، که‌در همه‌ی افراد این نسبت یکسان نیست. مطالعات انجام شده‌بر روی افراد سالم داوطلب، نشان داده‌است که‌در مورد تمام غذاها همچنان که‌اگزالات غذا افزایش می‌یابد، دفع اگزالات ادراری به‌همان نسبت بالا نمی رود. تنها هشت ماده‌ی غذایی سبب افزایش دفع ادراری اگزالات می‌شوند. این مواد غذایی شامل:اسفناج، ریواس ، چغندر ، آجیل، شکلات ، چای ، سبوس  گندم و توت فرنگی  هستند. به‌طور طبیعی مقدار اسید اگزالیک دفع شده‌در ادرار، نباید بیشتر از 40-10 میلی گرم در روز باشد تنها 10% این میزان از رژیم غذایی حاصل می‌شود، بقیه‌ی آن، حاصل سوخت و ساز داخلی است.

اختلالات گوارشی توام با سوء جذب، معمول ترین علت افزایش دفع ادراری اگزالات می‌باشند که‌در بیماری ها یی مانند کرون و سلیاک دیده‌می‌شود. زیرا چربی جذب نشده، کلسیم را در روده‌باند می‌کند و در نتیجه‌جذب اگزالات افزایش می‌یابد.

یک اختلال ژنتیکی نادر نیز باعث افزایش اگزالات در ادرار می‌شود که‌در نتیجه‌سنگ های اگزالات کلسیم عود کننده، ایجاد می‌شوند که‌نهایتاً نارسایی کلیه‌ایجاد می‌شود. این افراد معمولاً قبل از رسیدن به‌ده‌ی سوم زندگی تلف می‌شوند.

7- پروتئین حیوانی:

رژیم غذایی پر پروتئین  همراه‌با افزایش دفع کلسیم، اگزالات و اورات است. در واقع مصرف زیاد پروتئین حیوانی با بار اسیدی آن (1 میلی اکی والان هیدرژن در هر گرم پروتئین ) سبب افزایش دفع کلسیم می‌شود. لذا برخی محققان، رژیم های غذایی گیاهی را به‌افراد مستعد ابتلا به‌سنگ های کلیه‌توصیه‌می‌کنند.

8- فیبر غذایی:افزایش فیبر غذایی، سبب کاهش عوامل خطر تشکیل سنگ به‌خصوص سنگ های کلسیمی می‌شود.

اندازه‌های سنگ کلیه

علایم شایع

درد حاد اغلب ناشی از گیرکردن سنگ در مجاری ادراری است وگرنه‌خود سنگ اغلب علامتی ندارد. انسداد، عفونت، درد شدید در پایین دنده‌ها، تهوع، استفراغ و اسهال است.دفع مقادیر کم خون در ادارار ،در طی چند ساعت یا چند روز، ناحیه‌درد از مسیر حرکتی سنگ از حالب به‌طرف کشاله‌ران پیروی می‌کند. با دفع سنگ درد بیمار متوقف می‌گردد.

علل بروز سنگ کلیه

بررسی ها نشان می‌دهد، زمانیکه‌میزان نمک و مواد معدنی موجود در بدن افزایش یابد شرایط برای ابتلا به‌سنگ کلیه‌مساعد می‌شود.

از مهمترین عواملی که‌امکان ابتلای فرد را به‌سنگ کلیه‌افزایش می‌دهد، عبارتند از:

-  قرار گرفتن فرد در رده‌سنی 20 الی 40سال

-  مصرف داروهایی از قبیل داروهای ادرارآور، داروهای مربوط به‌ضدترشی معده‌و ….

-  داشتن یک کلیه

 - مصرف رژیم های غذایی غنی شده‌در پروتئین ولی ضعیف از لحاظ تامین میزان فیبر مورد نیاز بدن

-  کم شدن میزان آب موجود در بدن به‌دنبال عدم مصرف مایعات و سکونت در محیط های گرم

 - عدم تحرک و فعالیت

- دفع مقادیر بیش از حد کلسیم از ادرار در اثر اختلال غده‌پاراتیرویید ـ که‌تنظیم متابولیسم کلسیم را به‌عهده‌دارد ، یا -- در اثر مصرف بیش از حد کلسیم و ویتامین ـ د

- نقرس (در مورد سنگ های اسیداوریکی )

- انسداد ادراری به‌هر دلیل

عوامل افزایش دهنده‌خطر

رژیم غذایی نامتناسب (مصرف بیش از حد کلسیم )،سابقه‌خانوادگی سنگ کلیه‌، پرکاری پاراتیرویید ، در بستر افتادن طولانی مدت به‌هر دلیل ، سوء مصرف الکل

پیشگیری

مصرف روزانه‌حدود 3 لیتر مایعات و عمدتاً آب خالص 

اجتناب از مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی در صورتی که‌سنگ کلیه‌از نوع کلسیمی ـ فسفری باشد.

خودداری از شرایطی که‌با تعریق بیش از حد همراه‌است .

عواقب مورد انتظار

سنگ های بزرگ معمولاً در کلیه‌مانده‌و بدون علامتند، هرچند که‌می‌توانند به‌کلیه‌آسیب بزنند. سنگ های کوچک به‌آسانی همراه‌ادرار از طریق حالب دفع می‌گردند. سنگ های بین این دو اندازه‌که‌از طرفی قابلیت ورود به‌حالب را داشته‌و از طرف دیگر به‌اندازه‌کافی کوچک نیستند تا عبور آنها از حالب به‌آسانی صورت گیرد باعث ایجاد درد شدید می‌گردند. این سنگ ها معمولاً در طی چند روز دفع می‌گردند. چنانچه‌حرکت سنگ متوقف شده‌و باعث انسداد ادراری گردد، برای پیشگیری از آسیب بیشتر کلیه‌باید خارج گردد.در غیر اینصورت عفونت دستگاه‌ادراری آسیب به‌کلیه‌زده، به‌طوری که‌عمل جراحی را ضروری سازد.

انواع سنگ کلیه

درمان و اصول کلی

- هنگام ادرار کردن از کاغذ صافی یا گاز استفاده‌کنید تا دفع سنگ مشخص شود؛ یا داخل یک ظرف شیشه‌ای ادرار کرده‌، وجود سنگ را بررسی کرده‌و در صورت وجود آن را جدا کرده‌، ادرار را دور بریزید. برای مشخص شدن ترکیب سنگ ، آن را نزد پزشک ببرید.

- بررس های تشخیصی ممکن است شامل آزمایش کامل ادرار و کشت ادرا، عکس شکم ، سونوگرافی کلیه‌، سی تی اسکن ، و اُروگرافی وریدی (روشی برای بررسی کلیه‌ها و مجاری ادرار با تزریق یک داروی قابل شناسایی توسط اشعه‌ایکس به‌داخل جریان خون )

- در صورت وجود سنگ کوچک منفرد بدون عارضه‌انسداد و عفونت ممکن است به‌درمان خاصی نیاز نباشد.

- در مورد سنگ های بزرگتری که‌خودبه‌خود دفع نشده‌و باعث ایجاد عوراض ، عفونت یا درد شدید شده‌اند اقدامات درمانی به‌منظور حذف آنها لازم است . روش های مختلف درمانی در این زمینه‌عبارتند از:حل کردن سنگ به‌طریق شیمیایی ، در آوردن سنگ با آندوسکوپ ، خارج کردن سنگ از طریق پوست ، سنگ شکنی با کمک امواج ماوراء صورت از خارج بدن [ESWL] ، و به‌ندرت جراحی باز. سایر رویکردهای درمانی جدید نیز در دست بررسی است .

- سنگ های ناشی از بالا بودن میزان کلسیم بدن ممکن است نیازمند برداشت جراحی بافت پاراتیرویید غیرطبیعی باشند.

داروها و مسکن ها

داروهای ضداسپاسم برای شل کردن عضلات حالب و کمک به‌دفع سنگ

بسته‌به‌نوع سنگ (سنگ های حاوی کلسیم ، استروایت ، سیستینی ، اسیداوریکی یا سایر ترکیبات ) داروهایی به‌منظور متوقف کردن رشد سنگ های موجود یا تشکیل سنگ های جدید ممکن است تجویز شود. این نوع درمان مستلزم برنامه‌طولانی مدت بوده‌و پایبندی بیمار به‌اجرای آن در موفقیت آن مهم است .

فعالیت های بدنی

اگر مبتلا به‌سنگ کلیه‌هستید در هنگام بروز درد  از بالارفتن از نردبان و کار برروی پشت بام یا داربست دوری کنید .

طی حمله‌سنگ کلیه‌تا حد امکان به‌فعالیت های طبیعی خود ادامه‌دهید.

فعالیت های ورزشی و روزمره‌به‌دفع سریعتر سنگ کمک می‌کند.

رژیم غذایی

اگر نوع سنگ کلسیمی یا فسفری باشد، از مصرف فرآورده‌های لبنی ، شکلات و نارگیل خودداری کنید.

اگر نوع سنگ فسفاته‌باشد، رژیم غذایی حاوی اسیدها به‌اسیدی نگه‌داشتن مختصر ادرار کمک می‌کند.

اگر نوع سنگ ، اسیداوریکی یا سیستینی باشد، رژیم غذایی حاوی مواد قلیایی به‌قلیایی نگه‌داشتن مختصر ادرار کمک می‌کند.

در مورد همه‌انواع سنگ ، نوشیدن روزانه‌حداقل 13 لیوان مایعات (و بیشتر از همه‌آب خالص ) ضروری است

رژیم غذایی کم چربی و پرفیبر نیز توصیه‌می‌گردد.

اثر رژیم های غذایی بر سنگ کلیه

سنگ های کلیوی بسیار شایعند و قابلیت بازگشت و تولید درد زیادی دارند. بیشتر این سنگ ها از کلسیم اگزالات تشکیل شده‌اند و هنگامی که‌سطح کلسیم ادرار از سطح طبیعی بالاتر می‌رود تشکیل می‌شوند.

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که‌برای جلوگیری از برگشت سنگ کلیه‌محدودیت در مصرف پروتئین های حیوانی و نمک نمک در رژیم غذایی موثرتر از کاهش مصرف کلسیم است. در یک بررسی مقایسه‌ای نشان داده‌شد که‌تنها 20 درصد کسانی که‌در رژیم غذای خود از پروتئین های حیوانی و نمک کمتر استفاده‌می‌کردند دو بار مبتلا به‌سنگ کلیوی شدند. این در صورتی است که‌38 درصد از کسانی که‌محدودیت استفاده‌از کلسیم را داشتند دچار بازگشت سنگ کلیه‌شدند. نتایج به‌دست آمده‌از تحقیقات دانشمندان ایتالیایی نشان می‌دهد کاهش استفاده‌از کلسیم نه‌تنها موجب کم شدن درصد ابتلای دوباره‌به‌سنگ کلیه‌نمی شود بلکه‌باعث افت شدید کلسیم بدن و در نتیجه‌بیماری های استخوانی به‌خصوص در بانوان می‌شود.

یک رژیم غذایی با مقدار کاهش یافته‌از پروتئین های حیوانی و نمک می‌تواند از ترشح کلسیم در ادرار و منجر به‌ترشح مقادیر افزایش یافته‌ای از اگزالات در ادرار می‌شود. مصرف پتاسیم نیز در کاهش دفع کلسیم بسیار مؤثر است.

درمان سنگ کلیه‌با دمنوش های گیاهی و سبزیجات و میوه

داروهای گیاهی همچون گزنه خاردار،چای جاوا(نوعی نعنا که‌در کشور هندوستان روییده‌و به‌صورت دم کرده‌مصرف می‌شود) و گیاه‌خلا (شل کننده‌مجاری ادراری)در درمان این بیماری موثر است.

دم کرده‌گیاه‌قاصدک ، کاکل ذرت ، مخلوط (خاکشیر، خارشتر و ترنجبین )،آب ترب به‌ویژه‌ترب سیاه  ، خار مریم، قره‌قاط، خرفه و چای سبز ، گل گاوزبان به‌دلیل مدر بودن در درمان این بیماری مفید می‌باشند.

افرادی که‌از سنگ کلیه‌به‌ویژه‌سنگ های اگزالاتی رنج می‌برند، بهتر است از مصرف ریواس، تره‌فرنگی، اسفناج، نوشابه ها، بادام زمینی، آجیل، شکلات، مواد کافئین دار، گوشت و پروتئین های حیوانی خودداری کنند و به‌جای آن هندوانه، خیار، شاهی، آلو، ترب، تربچه، گریپ فروت، کرفس، جعفری، نعناع، مارچوبه، مرزه و مواد غذایی مفید برای دفع سنگ های ادراری استفاده‌کنند. 

مصرف موز و کیوی نیز برای درمان سنگ کلیه‌موثر است.