معرفی و آشنایی با گیاه “رازیانه”

رازیانه‌، گیاهی است گلدار، معطر ، علفی و دوساله‌که‌ارتفاعی بین 1.5 تا 2.5 متر دارد و گستردگی آن بین 10 تا 50 سانتیمتر است .

این گیاه‌دارای سرعت رشد سریعی میباشد.

ساقه‌آن دارای شیارهای هم دریف و موازی می‌باشد برگهای آن نازک و نخی، مانند شود است .(برگهای این گیاه‌معطر میباشند .)

گلهای رازیانه زرد، کوچک وبصورت خوشه‌در انتهای ساقه‌ظاهر می‌شود .

گل ها درون گل آذین چتر مرکب قرار دارند. جام گل دارای 5 گلبرگ زردرنگ میباشد.

گلهای گیاه‌رازیانه‌همزمان نر و ماده‌میباشند و پروانه‌ها، حشرات و زنبورها از شهد آن تغذیه‌میکنند.

فصل گلدهی از مرداد تا مهر میباشد .

میوه‌شیزوکارپ تخم مرغی ودارای رگه‌های برجسته‌طولی می‌باشد.

میوه‌و برگ گیاه‌رازیانه‌در غذا ها به‌عنوان ادویه‌استفاده‌میشود. Foeniculum vulgare (رازیانه‌)،گیاهی است معطر و دارویی از خانواده‌Apiaceae ( چتریان ) که‌بومی سواحل دریای مدیترانه‌میباشد .

 

این گیاه‌بیشتر بر روی شیب های صخره‌ای و کوهستانهای خشک ، آهکی، آفتابگیر، قابل نفوذ و فاقد رطوبت زیاد می‌روید.

سرزمین اصلی این گیاه‌در نواحی دریای مدیترانه‌و در بسیاری از کشورهای گرمسیر اروپایی است. اغلب بصورت وحشی در اروپای غربی و مرکزی,. چین, ژاپن, اتیوپی, آفریقای جنوبی, آمریکای شمالی و جنوبی و نیوزیلند دیده‌می‌شود. رازیانه‌در زمینهای بایر, تاکستانها و در کنار جاده‌ها و مسیرهای راه‌آهن در آب و هوای گرمتر رشد می‌کند. در ایران بیشتر در نواحی شمالی و مناطق مختلف البرز در ارتفاعات 700-750 متری پراکندگی دارد

یک واریته‌از رازیانه‌را انتخاب کنید. برای رشد رازیانه، می‌توان از پیاز رازیانه، ساقه‌برگی یا بذر رازیانه‌استفاده‌کرد.

رازیانه‌فلورسنسی :که‌برای استفاده‌از پیاز آن کشت می‌شود و می‌توان آن را به‌صورت خام، پخته‌و یا کبابی مصرف کرد. همچنین می‌توان از ساقه‌هایی که‌از پیاز رازیانه‌جوانه‌می‌زنند، نیز استفاده‌کرد. این ساقه‌ها شبیه‌کرفس هستند.

رازیانه‌علفی:این رازیانه‌پیاز تولید نمی کند. این رازیانه‌برای مصرف برگ های آن کشت می‌شود. رازیانه‌علفی همچنین تولید دانه‌می‌کند که‌طعم و مزه‌ای شبیه‌به‌شیرین بیان دارد و به‌عنوان چاشنی هم استفاده‌می‌شود.

کاشت هر دو نوع رازیانه‌شبیه‌یکدیگر است. بعد از آخرین سرمای بهاری، دانه‌باید مستقیما در زمین کاشته‌شود. بذرهای رازیانه‌را در یک خاک حاصلخیز با زهکشی خوب بکارید. در صورت لزوم قبل از کاشت خاک را نرم کنید.

دانه‌های رازیانه‌را با فاصله‌13 سانتی متر و با عمق 3 میلیمتر بکارید. می‌توانید چند دانه‌را باهم در یک گودال قرار داد و بعد از جوانه‌زنی، آن ها را تنک کنید. رازیانه‌را دور از شوید و گشنیز بکارید. زیرا باعث کاهش تولید دانه‌در رازیانه‌و تغییر در طعم رازیانه‌می‌شود.

شما می‌توانید رازیانه‌را در خانه، در گلدان هم بکارید. برای کاشت رازیانه‌در گلدان، باید آن را 4 هفته‌قبل از سرمای بهاری کاشت. بعد از این که‌ارتفاع رازیانه‌به‌7 یا 12 سانتی متر رسید شما می‌توانید آن را به‌زمین منتقل کنید و یا می‌توانید آن را در گلدان نگه‌دارید. رازیانه‌یک گیاه‌ریشه‌دار است و وقتی به‌این ارتفاع رسید باید در یک گلدان 30 سانتی متری قرار بگیرد. برای زهکشی مناسب، مقداری شن به‌خاک گلدان اضافه‌کنید. برای تولید پیازهای بزرگتر، بهتر است در یک گلدان 30 سانتی متری فقط یک دانه‌رازیانه‌کاشته‌شود. اگر بیش از یک رازیانه‌در یک گلدان کاشته‌شود، پیاز کوچکتر تولید می‌شود ولی در تولید برگ ها و دانه‌ها مشکلی پیش نمیاید.

رازیانه‌گیاهی است مدیترانه‌ای ، هوای گرم برای رشد ونمو آن مطلوب می‌باشد بطور کلی کشت این گیاه‌درمناطق باهوای گرم ( که‌تابستان طولانی وزمستان سرد زیاد نداشته‌باشند ) موفقیت آمیز است . جوانه‌زنی بزودی در دمای 6 تا8 درجه‌سانتی گراد انجام می‌گیرد ولی درجه‌حرارت مطلوب برای جوانه‌زنی 65 تا 16 درجه‌سانتی گراد می‌باشد PH خاک برای رازیانه‌بین 8/4 تا8 مناسب است. خاکهای لوم رسی با مواد وعناصرغذایی وترکیبات هوموسی کافی خاکهای مناسبی برای رویش این گیاه‌می‌باشند کشت باید درزمینهای باآب کافی باشد. دمای مطلوب درطول رویش ودرطی زمان تشکیل میوه‌20تا22 درجه‌سانتی گراد است.در زمستانهای طولانی و بسیار سرد ریشه‌گیاه‌دچار سرمازدگی می‌شوند . آبیاری درزمان مناسب تاثیر مثبتی برکمیت و کیفیت مواد موثر رازیانه‌دارد.بهترین زمان برای ابتکار ابتدای رویش گیاه‌، مرحله‌تشکیل ساقه‌و همچنین مرحله‌نمو گلها می‌باشد.

رازیانه‌دوره‌رویش نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه‌باید اوایل سال ( اواخر زمستان ، اوایل بهار ) انجام پذیرد. بذوری که‌درپاییز کاشته‌شده‌اند (دربهار سال بعد دردرجه‌حرارت 6 تا 8 درجه‌سانتی گراد درشرایط مناسب ازنظر رطوبت خاک و... ) رویش می‌نمایند. بذور درردیفهایی به‌فاصله‌36 تا 48 سانتی متر کشت می‌شوند چانچه‌فاصله‌ردیفها کمتراز اندازه‌ذکر شده‌باشد نقش موثری درکاهش عملکرد دارد. عمق بذر رازیانه‌درموقع کاشت 2تا 3 سانتی متر باید باشد تعداد بذردردرهرمتر طول ردیف 60تا80 عدد ومقدار بذر برای هرهکتارزمین 8 تا10 کیلوگرم مناسب است.

هوای گرم برای رشد و نمو این گیاه‌مطلوب می‌باشد و رشد این گیاه‌در مناطقی که‌دارای تابستان طولانی و زمستان سرد نباشد موفقیت آمیز است. جوانه‌زنی بذور در دمای 6-8 درجه‌سانتی گراد انجام می‌گیرد. ولی درجه‌حرارت مطلوب برای جوانه‌زنی بین 15 تا 16 درجه‌و دمای مطلوب در طول رویش و طی زمان تشکیل میوه‌20-22 درجه‌می‌باشد که‌اپتیمم آن 25 درجه‌معرفی شده‌است. طبق گزارشات موجود پائین ترین و بالاترین درجه‌حرارت قابل تحمل برای رازیانه‌به‌ترتیب 7 و 27.5 درجه‌سانتی گراد بیان گردیده‌است و بالاترین درجه‌حرارت قطع کنندگی جوانه‌زنی 27.2-29.4 درجه‌سانتی گراد است . در زمستانهای بسیار سخت و طولانی ریشه‌ی گیاه‌دچار سرمازدگی و خشک شدگی می‌گردد.

رازیانه‌گیاهی است که‌روی صخره‌های دریایی ، راه‌های ساحلی و زمینهای شخم نزده‌می‌روید و بهترین خاک برای زراعت این گیاه‌خاکهای لومی-رسی با مواد و عناصر غذایی و ترکیبات هوموسی کافی می‌باشد. خاکهای سبک و عاری از مواد آلی تأثیر منفی در عملکرد دارد.

خاک رازیانه‌باید دارای عمق کافی 25-30 سانتی متر و دامنه‌ی عمق این گیاه‌از نظر PH در محدوده‌ی 4.8-8 می‌باشد.(1)

مزارع کشت رازیانه‌باید آفتابگیر باشد زیرا کمبود نور رشد رویشی و رشد زایشی گیاه‌را به‌تأخیر می‌اندازد.

رازیانه‌در طول دوره‌رویش به‌مواد غذایی نسبتاً زیادی احتیاج دارد. کودهای دامی کاملاً نپوسیده‌نیز تأثیر نامناسبی بر رشد ریشه‌دارد از این رو باید در افزودن این کودها در زراعت رازیانه‌دقت نمود.

کود ازته‌یکی از کودهای مورد نیاز گیاه‌می‌باشد زیرا به‌مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی و رشد زایشی شده‌و رشد زایشی را مختل می‌کند و سبب کاهش شدید عملکرد می‌شود. ضمناً افزایش کود ازته‌در خاک علاوه‌بر کاهش عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه‌در مقابل سرمای زمستانه‌نیز می‌شود. کاهش ازت نیز باعث زرد شدن رنگ برگها و توقف رشد برگ و کاهش رشد بوته‌می‌شود. طبق گزارشات موجود اضافه‌کردن 50-90 کیلو گرم ازت در فصل بهار به‌صورت سرک در خاکهای تهی پیشنهاد می‌شود. ضمناً اضافه‌نمودن 20-30 کیلوگرم در هکتار در پاییز سال اول رویش تأثیر عمده‌ای در افزایش عملکرد در سال دوم خواهد داشت و چنانچه‌رویش گیاه‌در سال دوم به‌کلی انجام گیرد در بهار سال دوم 20-40 کیلوگرم در هکتار به‌خاک اضافه‌می‌شود. طبق تحقیقات دیگری که‌بر روی این گیاه‌انجام شده‌بیان گردید که‌در دومین سال کشت ، اضافه‌نمودن 50-150 کیلوگرم در هکتار ازت باعث افزایش عملکرد شده‌است.همچنین افزودن 200 کیلوگرم در هکتار ازت پس از سبز شدن سبب افزایش محصول بذر به‌مقدار به‌مقدار 51.69 درصد و افزایش اسانس به‌مقدار 33.5 درصد می‌گردد. درحالیکه‌این مقدار ازت سبب کاهش کیفیت اسانس میوه‌شده‌و مقدار آنتول اسانس را کاهش می‌دهد.

فسفر نیز از عناصر مهم و ضروری گیاه‌بوده‌و باعث می‌شود دانه‌بندی و رشد دانه‌بهتر شده‌همچنین باعث زودرسی گیاه‌می‌شود. فسفر را در پاییز به‌زمین اضافه‌می‌کنند. درصورتیکه‌در طول رویش گیاه‌میزان فسفر کم باشد برگها به‌رنگ سبز تیره‌درآمده‌، رشد گیاه‌کم شده‌و نبات به‌ارتفاع کامل نمی رسد و مقدار عملکرد نیز کم می‌شود. میزان فسفر مورد نیاز گیاه‌بین 80-120 کیلوگرم در هکتار تجویز می‌گردد. طبق تحقیقات انجام شده‌استعمال فسفر و ازت به‌تنهایی و همچنین ترکیب N+P به‌طور نیمه‌کامل در یک زمان میزان آنتول را در اسانس رازیانه‌افزایش داده‌در صورتیکه‌استعمال کودهای N وP به‌طور کامل باعث افزایش فنچون در اسانس رازیانه‌گردید.

پتاس نیز یکی از عناصر مورد نیاز گیاه‌می‌باشد که‌باعث افزایش مقاومت گیاه‌در مقابل بیماریهای قارچی و عوامل نامساعد جوی می‌شود. کمبود این عنصر سبب می‌شود که‌رنگ برگها زرد مایل به‌سبز شده‌و حاشیه‌برگها خشک و سیاهرنگ (ابتدا قهوه ای سپس سیاه) می‌شود و برگها شروع به‌ریزش می‌نمایند. پس بهترین مقدار پتاس با توجه‌به‌آزمایش خاک بین 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار می‌باشد که‌قبل از کشت در زمان شخم پاییز همواره‌با فسفر به‌زمین داده‌می‌شود.

میوه‌های رازبانه‌به‌طور همزمان نمی رسند پس ازرسیدن ازگیاه‌جدا و به‌اطراف پراکنده‌می‌شوند. ازاینرو قبل ازریزش باید محصول رابرداشت نمود .چون رازیانه‌ساقه‌بلند دارد معمولا برداشت محصول آن کم وبیش مشکل است بااستفاده‌ازماشین برداشت غلات می‌توان دانه‌های رازیانه‌رانیز برداشت کرد . زمان مناسب برای برداشت محصول درسال اول رویش اوایل مهر می‌باشد درحالیکه‌درسال دوم وسوم این زمان به‌اوایل شهریور تغییر می‌یابد .محصول رامی توان دردومرحله‌برداشت کرد . درمرحله‌اول شاخه‌ها وسر شاخه‌های حامل چتر ( به‌طول 30 تا 50 سانتی متر) رابرداشت می‌کنند وبه‌مدت 7 تا 14 روز روی زمین باقی می‌گذارند .(این مدت به‌آب و هوای منطقه‌بستگی دارد ). درمرحله‌دوم این اندامها رابا کمباین برداشت وبذور را ازسایر قسمتها جدا می‌نمایند .برداشت گیاهان در دو مرحله‌بستگی به‌اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه‌دارد. درصورت نامساعد بودن هوا، رطوبت بالا برداشت دردو مرحله‌توصیه‌نمی شود زیرا ممکن است طی مدتی که‌اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله‌قارچها، باکتریها وسایر عوامل مخرب قرارگیرند واثرات نامطلوبی برکمیت وکیفیت مواد موثر آن بگذارند. ازاینرو بهتراست برداشت محصول دریک مرحله‌انجام شود دراینصورت شاخه‌ها و سرشاخه‌های حامل چتر برداشت می‌شوند . رطوبت بیش ازحد مجاز دربذر رازیانه‌مناسب نیست وبرکیفیت رویشی و همچنین مواد موثر آنها تاثیر منفی دارد ازاینرو پس از برداشت آنها راباید خشک کرد عمل خشک کردن بذر رامی توان درسایه‌یا با استفاده‌از خشک کن های الکتریکی انجام داد. عملکرد رازیانه‌متفاوت است و بستگی شرایط اقلیمی محل رویش دارد.بطور کلی عملکرد درسال اول 4/0تا 6/0 تن درهکتار درسال دوم 1تا 2 تن درهکتار دارد سال سوم رویش 6/0 تا 5/1 تن درهکتار می‌رسد .

گیاه‌رازیانه‌طبع گرم و خشکی دارد. در طب سنتی ایران، از آن به‌گیاه‌ضدبلغم و صفرا یاد می‌شود. چون گیاه‌بسیار گرمی است. اگر بخواهید از خاصیت مسهل بودن آن بهره‌مند شوید، باید آن را با ماده‌ای مصرف کنید که‌حرارت گیاه‌را کم کند و بهترین گزینه‌همراهی آن با سکنجبین و عسل است.

به‌طور کلی تمام قسمت های گیاه‌رازیانه‌خاصیت درمانی دارد، اما بیشترین قسمت مورد استفاده‌آن بذر رازیانه‌است که‌حاوی روغن اسانس فرار است و مهمترین ترکیب شیمیایی آن آنتول است که‌بیشترین خواص این گیاه‌مربوط به‌این ترکیب است. از طرفی دیگر مزه‌شیرین رازیانه‌مربوط به‌وجود آنتول و استراگول در آن می‌باشد.

گیاه‌رازیانه‌برای کلیه‌خواص فراوانی دارد و همراه‌با کاکل ذرت باعث دفع سنگ های کلیوی می‌شود. اگر فردی که‌مبتلا به‌سنگ کلیه (کوچکتر از 5 میلی متر) است، روزی 4 تا 5 مرتبه‌بذر رازیانه‌و کاکل ذرت را بجوشاند و میل کند، سنگ ها دفع خواهد شد. ریشه‌این گیاه‌نیز باعث برطرف شدن مشکلات کلیوی می‌شود. علاوه‌بر این دارای خواص گوارشی فراوانی نیز هست.

گیاه‌رازیانه‌ضداسپاسم و ضد نفخ است؛ ورم های روده‌و معده‌را از بین می‌برد؛ به‌درمان سندرم روده‌تحریک پذیر کمک می‌کند و باعث کاهش میزان اشتها می‌شود. همچنین سکسکه و سوءهاضمه‌را برطرف می‌کند.

جویدن مقدار کمی تخم رازیانه‌نفس شما را بعد از خوردن غذا خوشبو و تازه‌خواهد کرد و مخصوصا باعث از بین رفتن بوی بد دهان بعد از خوردن یک وعده‌غذایی با بوی زیاد خواهد شد.

رازیانه‌به‌دلیل داشتن خواص ضد میکروبی با میکروبهایی که‌باعث بوی بد دهان و نفس بدبو می‌شوند، مقابله‌می‌کند. خواص ضد باکتریایی و ضد التهابی گیاه‌رازیانه‌نیز باعث بهبود زخمها و آفت های لثه‌می‌گردد. علاوه‌بر جویدن تخم رازیانه، شما می‌توانید برای کاهش بوی بد دهان، دمنوش ولرم رازیانه‌را در دهان خود گردانده‌و غرغره‌کنید.

گیاه‌رازیانه‌بطور اساسی در بهبود مشکلات گوارشی نظیر سوء هاضمه، نفخ، نفخ شکم، یبوست، کولیک یا دل پیچه، گاز روده‌، سوزش معده و حتی سندرم روده‌تحریک پذیر سودمند می‌باشد.

این گیاه‌باعث تحریک هضم شده‌و به‌دلیل اثر بادشکنی که‌دارد دستگاه‌گوارش را التیام بخشیده‌و از تشکیل باد و گاز جلوگیری می‌کند. به‌علاوه، می‌تواند به‌ساخت مجدد سیستم گوارشی بعد از پرتو درمانی یا شیمی درمانی کمک کند.

جویدن یک قاشق چایخوری تخم رازیانه‌بعد از وعده‌های غذایی به‌هضم غذاها و بهبود معده‌درد و نفخ کمک می‌کند. زمانی که‌از سوء هاضمه‌رنج می‌برید، می‌توانید دمنوش رازیانه‌بنوشید یا نصف قاشق چایخوری پودر تخم رازیانه‌را همراه‌با آب و دو بار در روز مصرف کنید.

تخم رازیانه‌دارای خاصیت زیاد کننده‌قاعدگیست که‌باعث تنظیم خونریزی قاعدگی می‌شود. این گیاه‌همچنین حاوی فیتواستروژن هایی ست که‌به‌مشکلاتی نظیر سندرم پیش از قاعدگی، اختلالات یائسگی و بزرگ شدن سینه کمک می‌کند.

تحقیقی که‌توسط محققان ایرانی در دانشگاه‌علوم پزشکی بابل در سال 2012 انجام گرفته‌نیز نشان می‌دهد که‌گیاه‌رازیانه‌می‌تواند به‌کاهش علائم قاعدگی دردناک کمک کند.

جدای از منافعی که‌بر قاعدگی دارد، گیاه‌رازیانه‌بطور سنتی به‌عنوان ماده‌ای شیر افزا برای افزایش تولید شیر در مادران شیرده‌استفاده‌می‌شده‌است. این گیاه‌همچنین به‌عنوان داروی گیاهی تقویت کننده‌میل جنسی در مردان و زنان عمل می‌کند.

 

محققان در انستیتو تحقیقاتی و دارویی دهلی نو دریافته‌اند که‌گیاه‌رازیانه‌می‌تواند به‌کاهش فشار چشم کمک کرده‌و باعث گشاد شدن رگهای خونی می‌گردد. بنابراین، به‌پیشگیری یا درمان آب سیاه، نوعی بیماری مربوط به‌بینایی، کمک می‌کند. با این وجود، تحقیقات و ارزیابی های بیشتری برای اثبات این موضوع مورد نیاز می‌باشد.

به‌علاوه، تحقیقی که‌توسط محققان هندی در دانشکده‌بیوتکنولوژی دانشگاه‌شیواجی انجام شده‌است، نشان می‌دهد که‌تخم رازیانه‌حاوی ترکیبی به‌نام ترانس آنتول است که‌می‌تواند از آسیب شبکیه‌چشم و از بین رفتن بینایی در بیماران دیابتی جلوگیری کند.

گیاه‌رازیانه‌برای پوست ما هم خواص بیشماری دارد. مثلا برای ورم پلک و چین و چروک پوست مفید است که‌البته‌باید به‌صورت پماد مصرف شود. بدین صورت که‌باید بذر رازیانه‌را جوشانده‌و یا پودر کرد و سپس آن را داخل Cold Cream ریخت و به‌صورت کرم به‌پوست مالید. کُلدکرم یک کرم پایه‌است که‌می‌توانید آن را از داروخانه‌ها تهیه‌کنید.

رازیانه‌به‌شکل ضماد برای از بین بردن موهای زائد بسیار مناسب است. برای این کار، بذر رازیانه‌را پودر کنید و سپس آن را با یک نوع روغن (مثل روغن زیتون یا روغن بادام) مخلوط کنید و به‌صورت ماسک روی صورت خود بگذارید. این ماسک باعث روشن شدن و شفاف شدن پوست می‌شود.

مصرف بیش از حد گیاه‌رازیانه‌، احتمال آلرژی های پوستی را افزایش می‌دهد. علاوه‌بر این، افرادی که‌ناراحتی های تنفسی دارند نیز باید مراقب باشند؛ زیرا ممکن است با تنفس و یا مصرف گیاه‌دچار حمله‌های آسم شوند.

از دیگر تاثیرات جانبی رازیانه، احتمال کاهش نیروی جنسی در آقایان و لاغری در خانم هاست. علاوه‌بر این مصرف زیاد از حد آن باعث قطع و یا کاهش شیر در زنان شیرده‌می‌شود. افراد سردمزاج نیز با خوردن این گیاه‌ممکن است دچار سردرد شوند.