اهمیت و فضیلت اعتکاف ماه رجب در روایات

فضیلت و اهمیت احکام اعتکاف

اعتکاف فرصتی برای شستشوی آلودگی های گناه‌، مبارزه‌با نفس و نورانی ساختن دل و صفا بخشیدن به‌روح است. اعتکاف برجسته‌ترین مظهر بندگی در پیشگاه‌الهی است . سنت اعتکاف از سالیان پیش تا کنون در بین مسلمانان وجود داشته‌است.

زمان اعتکاف انسان برای رهایی از تعلقات مادی و دلبستگی دنیوی به‌گوشه‌خلوت و دور از همه‌تعلقات مادی پناه‌می‌برد و با خدای خود نجوا می‌کند تا کدورت وزنگار را از چهره‌جان بزدایید . در این بخش از مجله اینترنتی فنجان شما را با اهمیت و فضیلت اعتکاف آشنا می‌کنیم.

اعتکاف چیست؟

اعتکاف در لغت به‌معنای اقامت کردن و ماندن در جایی است اما در شرع اسلام، اعتکاف باید در مکانی مقدس برای تقرب جستن به‌خداوند صورت گیرد . در ادیان دیگرنیز اعتکاف وجود دارد اما اعتکاف در هریک از ادیان خصوصیات و احکام و شرایط متغییر دارد. اعتکاف در اصطلاح فقهی نوعی عبادت است که‌انسان سه‌روز یا بیشتردرمسجد مقیم شود وهرسه‌روز روزه‌بگیرد و اعمال آن را انجام دهد.

مرحوم صاحب جواهر در تعریف لغوی اعتکاف فرمود:هو الاحتباس و منه‌اللبث الطویل الذی هو احد افراد لزوم الشیء النفس علیه

پس اعتکاف در لغت به‌معنای حبس کردن است و از همین معنی درنگ و توقف طولانی است.

حضرت امام خمینی (ره) فرمود:هو البث فی المسجد بقصر البقصد به

اعتکاف عبارت است ازماندن در مسجد ودرنگ درآن به‌قصداینکه‌بزرگی خدا نماید.

وجود اعتکاف در قرآن

ماده‌عکف نُه‌بار در قرآن بکار رفته‌که‌دو مورد آن مربوط به‌مقیمان و اعتکاف کنندگان در مسجد می‌باشد. این دو آیه‌مبارکه‌از ادله‌مشروعیت اعتکاف به‌شمار می‌آید.

و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود

به‌ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که‌خانه‌را برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه‌نمایند.

ولا تباشروهن و انتم عاکفون فی المساجد تلک حدودالله‌فلا تقربوها کذالک یبین الله‌آیاته‌للناس لعلهم یتقون.

با همسران خود در حال اعتکاف مباشرت ننمایید اینها حدود و مرزهای الهی هستند به‌آنها نزدیک نشوید خداوند اینچنین آیات خود را برای مردم تبیین می‌کند باشد که‌تقوی پیشه‌کنید.

پیشینه‌اعتکاف

عبودیت و بندگی خدا در همه‌ادیان توحیدی وجود داشته‌است . در قران کریم نیز آیاتی وجود دارد که‌سابقه‌دیرینه‌اعتکاف در امم گذشته‌و رفتن به‌مکانهای مقدس برای عبادت را نشان می‌دهد.

آیه‌:و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود نشان می‌دهد که‌عبادتی بنام اعتکاف در زمان حضرت ابراهیم (ع) نیز وجود داشته‌است زیرا در این آیه‌خدا به‌دو تا از پیامبران فرمان داد تا مسجد الحرام را برای معتکفان پاکیزه‌و آماده‌نماید .همچنین در کتاب تورات و انجیل نیز اشاراتی به‌گوشه‌نشینی شده‌است.

رهبانیت یعنی خلوت نشینی و گوشه‌گیری و پرداختن به‌عبادت که‌در آئین مسیحیت وجود دارد.

و جعلنا فی قلوب الذین اتبعوها رافه‌و رحمه‌و رهبانیه‌ابتدعوها

ما در دل کسانی که‌از عیسی پیروی کردند نرمی و مهربانی و رهبانیتی که‌خود بدعت گذاشته‌اند قرار دادیم.

پیامبر درباره‌رهبانیت فرمود: الا تکاء فی المسجد رهبانیه‌العرب، ان المومن مجلسه‌مسجده‌وصومعته‌بیته

تکیه‌در مسجد، رهبانیت مسلمانان است ، محل نشستن و توقف مومن و مسجد و صومعه‌اش خانه‌اوست.

در دوران جاهلیت نیز اعتکاف وجود داشت و عده‌ای از مردم در غارها و بیابانها و کوهها به‌اعتکاف می‌پرداختند و به‌عبادت و تامل و تفکر در هستی مشغول می‌شدند.

در قرآن آیه‌ای درباره‌حضرت مریم و اعتزال ایشان از مردم و پناه‌بردن به‌محراب زکریا در بیت المقدس آمده‌است :

(واذکر فی الکتاب مریم اذا نتبذت من اهلها مکانا شرقیا)

از مریم یاد کن هنگامی که‌از اهل و آشنایان خود به‌گوشه‌ای پناه‌گرفت.علامه‌طباطبائی دوری مریم از مردم و بریدن از آنان، را روی آوردن به‌اعتکاف برای عبادت بیان می‌کند.

درباره‌اعتکاف حضرت سلیمان روایت شده‌است:

ان سلیمان کان یعتکف فی المسجد بیت المقدس السنه‌و السنتین والشهر و الشهرین واقل و اکثر

روش حضرت سلیمان این بود که‌در مسجد المقدس به‌مدت یک سال یا دو سال ، یک ماه‌یا دو ماه‌و گاهی کمتریا بیشتر اعتکاف می‌کرد و در همان جا به‌عبادت می‌پرداخت.

ماندن حضرت موسی چهل شب در کوه‌طور نوعی اعتکاف و عبادت با خدا بوده‌است.

و اذ واعدنا موسی اربعین لیله

حضرت محمد نیز ده‌آخر ماه‌مبارک رمضان را اعتکاف می‌نمود.امام صادق(ع) می‌فرماید:ان رسول الله‌اذا کان العشر الاواخر اعتکف فی المسجد 17

نبی مکرم اسلام در ده‌آخر در مسجدش اعتکاف می‌نمود.

همسران پیامبر نیز به‌همراه‌پیامبر هم اعتکاف می‌نمودند . امام صـادق(ع) فرمود :اعتکاف المرء مثل ذلک18 . اعتکاف زنان همانند اعتکاف مردان است.

امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همراه‌با پیامبر(ص) و ائمه‌اطهار(ع) در کنار خانه‌خدا و مسجدالنبی(ص) اعتکاف می‌نمودند.

اهمیت اعتکاف در روایات

امام صادق علیه‌السلام فرمود: کان رسول الله(ص) اذا کان العشرالاواخر اعتکف فی المسجد

همانا رسول خدا (ص) در ده‌آخر ماه‌مبارک در مسجد خودش اعتکاف می‌کرد و اهمیت اعتکاف در نزد پیامبر(ص) تا آنجاست که‌در سال دوم هجری که‌بخاطر جنگ بدر اعتکاف انجام نداد، سال بعد آن را قضا کرد 22و یکی از ستون های مسجدالنبی به‌نامه‌اسطوانه‌السریر23 که‌تا به‌امروز معلوم و معین است ، محل اعتکاف پیامبر(ص) بوده‌است.

امام سجاد (ع) می‌فرماید :

من اعتکف عشرا فی رمضان کان کحجتین و عمرتین24.

هرکس در ماه‌رمضان ده‌روز معتکف شود ارزش آن معادل دو حج و عمره‌می‌باشد.

در روایت نبوی مشهور آمده‌است :

من اعتکف ایماناً و احتسابا غفر له‌ما تقدم من ذنبه

هرکس با ایمان و اعتقاد معتکف شود خداوندگناهان گذشته‌اش را می‌آمرزد.

المعتکف یعکف الذنوب و یجری له‌من الاجر کاجر عامل الحسنات کلها

معتکف همچون کسی است که‌همه‌کارهای پسندیده‌را انجام داده‌باشد.

خداوند صد و بیست در رحمت به‌روی کعبه‌باز می‌کند که‌شصت در رحمت مربوط به‌طواف کنندگان و بیست در دیگر به‌تماشا گران اختصاص دارد.

ویژگی های اعتکاف که‌نشان دهنده‌اهمیت و فضیلت آن است:

اعتکاف را نمی توان مانند نماز در هر مکانی به‌جا آورد و محل اعتکاف باید مسجد و خانه‌خدا اما نه‌هر مسجدی، بلکه‌مسجد اعظم، یا مسجد جامعه‌و یا مسجدالحرام و مسجد النبی (ع) یا مسجدی که‌معصوم (ع) در آن نماز جمعه‌و یا جماعت اقامه‌کرده‌باشد؛ در آن نماز جمعه‌و یا یا جماعت برپا شده‌باشد.بنابر این، مسجد بودن خود مزیت و اقامه‌نماز جمعه یا جماعت در آن، مزیتی دیگر می‌باشد.در مسجد متروک و مهجور نباید اعتکاف انجام داد.

از ویژگی های دیگر اعتکاف این است در آن باید به‌عبادات دیگری مانند نماز و روزه‌بپردازیم . ارزش اعتکاف به‌حدی است که‌یکی از برجسته‌ترین ارکان دین یعنی روزه‌، شرط آن قرار می‌گیرد. خداوند به‌روزه‌داران از همه‌نزدیکتر است و همانگونه‌که‌نماز بدون طهارت تحقق نمی یابد؛ اعتکاف هم بدون روزه‌صحیح نیست.

علی(ع) فرمود :نشستن در مسجد از برای من از جلوس در بهشت بهتر است چونکه‌نشستن در مسجد رضایت خداوند را به‌همراه‌دارد.

نبی مکرم اسلام(ص) فرمود : خداوند متعال به‌کسی که‌مادام در مسجد باشد برای هر نَفَس او، درجه‌ای در بهشت ثبت می‌شود و ملائکه‌برای او درود می‌فرستد.

کمال اعتکاف

مرحوم مجلسی (ره) فرمود :

کمال اعتکاف در آنست که‌اندیشه‌و دل و اعضاء فقط بر عمل صالح وقف گردد و بردر خانه‌خدای جلیل و در برابر اراده‌مقدس او به‌حبس در آید از آنچه‌که‌روزه‌دار از انجامش خودداری می‌کند به‌طور تمام و کمال باز داشت گردد و بر احتیاط خود بیفزاید و دائماً در روی آوردن به‌خدا و ترک ما سوی الله‌ملازمت ورزد سپس هرگاه‌اعتکاف کننده‌خطورات غیر اللهی را به‌دل راه‌دهد و یا یکی از اعضاء در غیر طاعات خدا بکار رود به‌همان میزان از فیوضات الهی محروم گردد و حقیقت کمال اعتکاف را فاسد گردانیده‌است.

اعتکاف باطل

خداوند متعال بر روی همه‌اعتکاف ها و بندگی ها دروغین، مهر بطلان زده‌است و تنها اعتکاف برای خداوند متعال صحیح می‌باشد. پیامبران بزرگ الهی مردم را از خضوع و عکوف و کرنش در برابر بت ها بازداشته‌اند. در زیر به‌دو نمونه‌از اعتکافات باطل اشاره‌شده‌است که‌چون در مقابل باطل بوده، مردود و نکوهیده‌است:

فَأَتَوْاْ عَلَی قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلَی أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ یَا مُوسَی اجْعَل لَّنَا إِلَـهًا کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ

بنی اسرائیل به‌گروهی رسیدند که‌با تواضع و خضوع گرداگر بت هایشان جمع شده‌بودند. آنان به‌موسی(ع) گفتند:تو هم برای ما خدایی قرار بده، همانگونه‌که‌آنان خدایانی دارند؛ موسی(ع) گفت:شما مردمی جاهل هستید.

از زبان حضرت موسی(ع) درباره‌سامری می‌فرماید:«وَانظُرْ إِلَی إِلَهِکَ الَّذِی ظَلْتَ عَلَیْهِ عَاکِفًا لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِی الْیَمِّ نَسْفًا»

و نگاه‌کن به‌معبودت که‌پیوسته‌بر آن معتکف بودی؛ آن را خواهیم سوزاند و ذرات آن را به‌دریا می‌ریزیم.

در قرآن مجید از زبان حضرت ابراهیم می‌خوانیم که‌به‌عمو و قومش گفت

:«مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَنتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ»

این مجسمه‌ها و بت هایی که‌بر آن عکوف و کرنش می‌کنید، چیست؟

مقایسه‌اعتکاف با حج و ماه‌رمضان

زائرین و میهمانان خانه‌خدا باید تعلقات مادی را کنار بگذارند و از لذائذ دنیا چشم پوشی کنند ، معتکفان نیز به‌نوعی مهمانی خدا هستند بنابراین در سه‌روزی که‌در خانه‌خدا حضور دارند ، برخی چیزها که‌قبل از اعتکاف حلال بود بر معتکف حرام می‌شود مثلا از آیه‌مبارکه‌استنباط می‌شود :

و لا تباشروهن وانتم عاکفون فی المساجد. در حال اعتکاف با همسران خود مباشرت ننمائید.

از چیزهای دیگری که‌بر معتکف حرام می‌شود استعمال بوی خوش است که‌امام باقر(ع) فرمود:المعتکف لایشم الطیب و لایتلذذ بالریحان

معتکف عطر را نمی بوید و از بوی خوش بهره‌نمی جوید.

بحث و جدال بیهوده‌نیز در حال اعتکاف ممنوع شده‌است . ا مام باقر (ع) جدال را یکی از محرمات اعتکاف ذکر نموده‌است.

پس عاکف سه‌روز در مسجد جامع مقیم می‌گردد و جز برای ضروریات، کوی دوست را ترک نمی گوید. خود را از حلال باز می‌دارد تا با تمرین بندگی، جهاد با نفس را بیازماید.

اعتکاف و مسئولیت اجتماعی

اسلام هم مردم را به‌برنامه‌هایی مانند اعتکاف تشویق می‌کند اما دین اسلام رسیدگی به‌امـور دیگران و بر طرف نمودن مشکلات مسلمین را از اعتکاف بالاتر دانسته‌است.

امام صادق (ع) فرمود : اگر کسی در برآوردن حاجت برادر دنیی خود تلاش کند خداوند ثواب یک حج و عمره‌و اعتکاف دو ماه‌در مسجد الحرام و روزه‌های آنرا برای او می‌نویسد.

روزی امام حسن مجتبی(ع) در حال اعتکاف در مسجد الحرام بود ، مردی نزد او آمد و عرض کرد فلان شخص طلبی از من دارد و چون توان پرداخت را ندارم می‌خواهد مرا به‌زندان بیندازد ، حضرت فرمود :بخدا سوگند مالی ندارم که‌بتوانم دِین تو را پرداخت کنم عرض کرد پس حداقل با او صحبت کنید و مهلتی بخواهید ، پس آن حضرت کفش های خود را پوشید و آماده‌رفتن شد راوی می‌گوید ، گفتم یابن رسول الله‌آیا اعتکاف را فراموش کردی ، فرمود نه‌اما از پدرم شنیدم که‌از رسول خدا (ص) روایت نمود :من سعی فی حاجه‌اخیه‌المسلم فکانّما عبدالله‌عز و جل تسعه‌الاف سنه‌صائما نهاره‌و قائما لیله

هر کس برای رفع نیاز برادر مسلمانش تلاش کند چنان است که‌گویا نه‌هزار سال به‌عبادت خدا پرداخته‌است . در حالیکه‌همه‌روزها را روزه‌و همه‌شبها به‌نماز ایستاده‌است.

امام رضا (ع) فرمود : من قضی لمومن حاجه‌کان افضل من صیامه‌و اعتکافه‌فی المسجد الحرام

هر کس یک حاجت مومنی را بر آورده‌سازد برتر از روزه‌داری و اعتکاف در مسجد الحرام است.