مردی که فردوسی رو دفن کرد

ماجرای دفن دوباره‌فردوسی ، بزرگ ترین شاهنامه‌سرای ایرانیان

حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی بزرگ ترین سرایندهٔ پارسی گو و سرایندهٔ شاهنامه‌حماسهٔ ملی ایرانیان است که‌نام و آوازه‌او در همه‌جای جهان شناخته‌و ستوده‌شده‌است. ابوالقاسم فردوسی در سال 329 هجری قمری در توس خراسان متولد شد و در سال 416 هجری قمری در گذشت.

آرامگاه‌حکیم ابوالقاسم فردوسی در20 کیلومتری شمال شهر مشهد در میان باغی مصفا واقع شده‌است. بنای آرامگاه‌را که‌از نزدیک ببینید، فردوسی برایتان نه‌تنها سخنور اعصار باستان بلکه‌روایتگر تاریخ هنر معاصر هم می‌شود. ماجرای ساخت آرامگاه‌و دفن دوباره‌فردوسی به‌دست یل توسی روایت جالب و شنیدنی است که‌این بخش از فرهنگ و هنر مجله اینترنتی فنجان را به‌آن اختصاص داده‌ایم.

ماجرای ساخت آرامگاه‌فردوسی

پیکر فردوسی را به‌دلیل شیعه‌بودن به‌قبرستان راه‌ندادند و به‌همین دلیل در باغ شخصی خود او، در شهر تابران توس که‌به‌آن دروازه‌رزان می‌گفتند، دفن شد.ساختن اولین مقبره‌برای فردوسی را بنابر مقدمه‌شاهنامه‌بایسنقری به‌«ارسلان جاذب» نسبت داده‌اند. سال ها بعد از مرگ فردوسی این بنا آسیبی ندید. آرامگاه‌فردوسی تا نیمه‌دوم قرن هشتم، در کنار قبر محمد غزالی و معشوق توسی در بخش شرقی توس بود.

عبیدالله‌خان ازبک بنا به‌تعصبی که‌بر ضد شیعیان داشت در حمله‌به‌خراسان، دستور ویرانی آرامگاه‌فردوسی را داد.

به‌طوری که‌خانیکوف، «پژوهشگر و کنسول روس» در بازدید از توس، نشانی از آرامگاه‌ندید اما کرزن انگلیسی می‌گوید تا حدود سال 1254 هجری شمسی آرامگاه‌فردوسی آشکار بوده‌است و پس از آن، گندمزاری روی آن را پوشاند.

درزمان ناصرالدین شاه‌و به‌دستور او فردی به‌نام عبدالوهاب آصف الدوله‌(والی خراسان) به‌جستجوی آرامگاه‌فردوس رفت و با راهنمایی چند فرانسوی آرامگاه‌فردوسی را پیدا کرد و تصمیم به‌ساخت بنایی باشکوه‌و درخور فردوسی گرفته‌شد. در زمان ناصر الدین شاه‌دو اتاق نزدیک آرامگاه‌فردوسی به‌صورت موقت تا شروع ساخت بنایی عظیم بنا شد.

پس از آن محمدتقی بهار با تحریک حس وطن پرستی رضاشاه‌سبب شد دستور ترمیم بنای آرامگاه‌فردوسی و ساختن ساختمانی باشکوه‌در این منطقه‌صادر شود.

«کیخسرو شاهرخ» (نماینده‌زرتشتیان در مجلس)،مامور شد تا محل دقیق دفن فردوسی که‌در باغی با مالکیت «حاج میرزا محمدعلی قائم مقام التولیه» بود را پیدا کند. مالک باغ، این باغ را به‌رضاشاه‌پیشکش کرد و رضاشاه‌هم باغ را برای ساخت مقبره‌به‌انجمن واگذار کرد.

برای طراحی مقبره‌طرح طاهرزاده‌بهزاد در سال 1307 تصویب شد که‌سبک معماری آن، به‌سبک سرستون های هخامنشی بود. طرح بهزاد در میانه‌کار متوقف شد و گدار از فرانسه‌طرحی فرستاد اما فردی به‌نام تیمورتاش با طرح گدار را تغییر داد و سقفی هرمی بر بنا افزود که‌با مخالفت روبرو شد. سپس دوباره‌از طاهرزاده‌دعوت به‌عمل آمد تا طرحی جدید با در نظر داشتن طرح گدار ارائه‌دهد. طاهرزاده‌سقف پلکانی را جایگزینی مناسب برای سقف هرمی دانست.

در سال 1312 نقشه‌جدید آرامگاه‌تصویب شد و در سال 1313 با نظارت حسین لر زاده‌به‌پایان رسید. این بنا بعدها به‌دلیل نشست به‌دست هوشنگ سیحون بازسازی و تعمیر شد. بازسازی بنا در سال 1347 به‌پایان رسید.

مردی که‌بار دیگر فردوسی را دفن کرد

پس از عملیات مرمتی که‌بر روی بنای قدیم آرامگاه‌فردوسی صورت گرفت، تصمیم بر آن شد که‌آرامگاه‌مجددا ساخته‌شود. در این میان سر کارگری به‌نام قاسم ارفع قبر فردوسی را شکافت و او را یک بار دیگر دفن کرد.

قاسم ارفع سال ها قبل از شروع بازسازی آرامگاه‌کارهای باغبانی و گلکاری آرامگاه‌را انجام می‌داد. او بعد از به‌پایان رساندن خدمت سربازی کار داروغه‌گری را شروع کرد و از آرامگاه‌فردوسی و شرایطش خبری نداشت تا اینکه‌سال 43 که‌انجمن ملی حفظ آثار باستانی تصمیم به‌تخریب و بازسازی مجدد بنای آرامگاه‌گرفته‌بود، دوباره‌به‌او پیشنهاد کار در آنجا را دادند و او به‌عنوان سرکارگر آن منطقه‌برگزیدند.

انجام عملیات بازسازی مقبره‌فردوسی با طراحی جناب مهندس طاهر زاده‌و توسط معمار لر زاده‌انجام شد و 4 سال طول کشید تا بالاخره‌فردوسی درسال 47 صاحب یک خانه‌جدید شد. قبر فردوسی در عملیات بازسازی به‌پایین کشیده‌شد.

پیرمردی که‌قبر فردوسی را شکافته‌و استخوان هایش را بیرون آورده‌می‌گوید در قبر هیچ گنج دیگری غیر از استخوان ها نبود. او پس از کندن قبر تنها در ته‌گودال استخوان و دو جمجمه‌را مشاهده‌کرد. او می‌گوید پس از جمع کردن استخوان ها آنها را دریک پارچه‌سفید قرار دادم.

فردوسی چهار سال بین سال های ١٣٤٣ تا ١٣٤٧ که‌کار بازسازی آرامگاه‌طول کشید، بیرون از آرامگاه‌خود و استخوان هایش در داخل جعبه‌در دفتر قرار داشت تا اینکه‌بالاخره‌کار ساخت و ساز آرامگاه‌جدید به‌پایان رسید و مجددا قاسم ارفع آن را در داخل قبر قرار داد. قاسم ارفع اگرچه‌بی سواد است، ولی فردوسی را به‌خوبی می‌شناسد و نام افراد را به‌خاطر داشته، تاریخ دقیق وقایع را ذکر می‌کند.

روایت جابه‌جا کردن سنگ های سنگین بنای آرامگاه‌از زبان این یل توسی شنیدنی است:

«چوب بست هاشو خودم بستم و بردم تا کاکل آرامگاه. بعد هم روی چوب بست تخته‌انداختم و شروع کردیم به‌تخریب. اما ساروج بود. به‌این راحتی ها کنده‌نمی شد. برای جدا کردن سنگ ها باید چال می‌زدیم و باروت می‌ذاشتیم. تیکه‌هاش تا توس سفلی می‌رفت. بعد با کلنگ شروع می‌کردیم به‌خراب کردن. البته‌باید سنگ ها سالم می‌موند.

سنگ ها رو با «قِرقِر» می‌آوردیم پایین. شاه‌غلام معمار روی سنگ ها شماره‌می‌زد و به‌ترتیب با فرغون می‌بردن می‌چیدن عقب باغ. بعد که‌ساخت آرامگاه‌تموم شد، دوباره‌سنگ ها رو به‌ترتیب شماره‌از عقب باغ آوردن و بردن بالا چیدن.»

در طول چهار سالی که‌ساخت آرامگاه‌زمان می‌برد، حدود 250 کارگر زیر دست مش قاسم کار می‌کردند. خود او در بازسازی آرامگاه‌سنگ های چندین تنی را به‌دوش می‌کشیده‌و از چوب بست بالا می‌رفته. او سنگ مزار فردوسی و سنگی را که‌تصویر فروهر بر آن حک شده‌(بالای ضلع جنوبی) از جمله‌سنگین ترین سنگ ها معرفی می‌کند و وزن تقریبی آن ها را چهار تن تخمین می‌زند.

آرامگاه‌کنونی فردوسی

آرامگاه‌حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی در میان باغی مصفا به‌فاصله‌20 کیلومتری شمال شهر مشهد واقع شده‌و دارای نهصد متر سطح زیربنا، و ساخته‌شده‌از بتون و سنگ و کاشی است. ساختمان فعلی آرامگاه‌فردوسی و موزه‌توس الهام گرفته‌از شیوه‌معماری هخامنشی به‌ویژه‌آرامگاه‌کوروش است. بخش فوقانی بنا شامل عناصر تزئینی هخامنشی به‌خصوص ستونها و سرستونها است و بر اضلاع چهارگانه‌بنا اشعاری از شاعر نوشته‌شده‌است.

بخش داخلی بنا از معماری دوره‌اشکانی الهام گرفته‌شده‌و شامل 20 ستون مرمری در پائین و 8 ستون در بخش فوقانی است. دیوارنگاره‌هایی از فریدون صدیقی در بخش هایی از آرامگاه‌نیز نصب شده‌که‌صحنه‌هایی از روایات شاهنامه‌را نمایش می‌دهد.

مساحت مجموعه‌آرامگاه‌فردوسی امروز برابر با 6 هکتار است که‌دربردارنده‌باغ آرامگاه، استخر، یادبود فردوسی، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه‌و آرامگاه‌شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث است. ساختمان آرامگاه‌مساحتی برابر با 1043 مترمربع دارد و از همه‌سمت پلکان دارد. ساختمان بنا به‌شکل مکعب است و ارتفاعی برابر با 18 متر دارد.

در بخش میانی آرامگاه‌سنگ قبری از جنس مرمر با ابعاد یک متر در یک و نیم متر و ارتفاع نیم متر دیده‌می‌شود که‌محل دفن شاعر بزرگ ایرانی است. روی سنگ قبر با خط نستعلیق نوشته‌شده‌است:

به‌نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه‌استاد گویندگان فارسی زبان و سراینده‌داستان های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که‌سخنان او زنده‌کننده‌ی کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است.