
20 مهرماهدر تقویم بهنام بزرگمرد شعر و ادب پارسی، خواجهشمس الدین محمد حافظ شیرازی رقم خوردهو هر سال در این روز برنامههای مختلفی در آرامگاهوی و شهر شیراز برگزار میشود.
خواجهشمس الدین محمد شیرازی شاعر و حافظ قرآن، متخلص بهحافظ و معروف بهلسان الغیب از بزرگترین شاعران غزل سرای ایران و جهان بهشمار میرود. خواجهشمس الدین محمدبن محمد حافظ شیرازی، از بزرگترین شاعران نغزگوی ادبیات فارسی است. حافظ در اوایل قرن هشتم ه.ق- حدود سال 727- در شیراز دیدهبهجهان گشود. پدرش بهاءالدین، بازرگان و مادرش اهل کازرون بود. پس از مرگ پدر، شمس الدین کوچک نزد مادرش ماند و در سنین نوجوانی بهشغل نانوایی پرداخت. در همین دوران بهکسب علم و دانش علاقهمند شد و بهدرس و مدرسهپرداخت. بعد از تحصیل علوم، زندگی او تغییر کرد و در جرگهطالبان علم درآمد و مجالس درس علمای بزرگ شیراز را درس کرد. او بهتحقیق و مطالعهکتابهای بزرگان آن روزگار- از قبیل کشاف زمخشری، مطالع الانظار قاضی بیضاوی و مفتاح العلوم سکاکی و امثال آنها- پرداخت. همچنین در مجالس درس قوام الدین ابوالبقاء عبداللهبن محمود بن حسن اصفهانی شیرازی نیز حضور داشت.
حافظ بیشتر عمر خود را در شیراز گذراند و بر خلاف سعدی بهجز یک سفر کوتاهبهیزد و یک مسافرت نیمهتمام بهبندر هرمز هموارهدر شیراز بود.
وی در دوران زندگی خود بهشهرت عظیمی در سر تا سر ایران دست یافت و اشعار او بهمناطقی دور دست همچون هند نیز راهیافت. تفکر حافظ عمیق و زندهپویا و ریشهدار و در خروشی حماسی است. شعر حافظ بیت الغزل معرفت است.
دیوان حافظ
دیوان حافظ کهمشتمل بر حدود 500 غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعهو تعدادی رباعی است، تاکنون بیش از چهارصد بار بهاشکال و شیوههای گوناگون، بهزبان فارسی و دیگر زبان های جهان بهچاپ رسیدهاست. شاید تعداد نسخههای خطّی سادهیا تذهیب شدهٔ آن در کتابخانههای ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیهو حتی کشورهای غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد.نکتهٔ خاصی کهدر دیوان حافظ وجود دارد، کثرت نسخههایی با مفردات و واژههای گوناگون است کهاین خصیصهباعث بروز تصحیحات متعدد و گاهمتناقض هم در بین مصححان میشود.
غزلیات
با آن کهحافظ غزل عارفانهٔ مولانا و غزل عاشقانهٔ سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت های درخشان، مستقل، و خوش مضمون فراوانی است کهسرودهاست. استقلالی کهحافظ از این راهبهغزل دادهبهمیزان زیادی از ساختار سورههای قرآن تأثیر گرفتهاست، کهآن را انقلابی در آفرینش این گونهشعر دانستهاند.
ماجرای حافظ و شاخ نباتش
نسبت جهان ملک خاتون بهعنوان شاخهنبات حافظ، بیشتر از دیگر نسبتهایی کهافکار عمومی برای وی معشوقهسازی میکنند، مطرح شدهاما واقعیت این است کهوی شاعرهشیرازی زمان حافظ بودهکهدر سایهبزرگی "خواجهاهل راز" هیچگاهدیدهنشد. جهان ملک خاتون شاعری بود کهدر زمان حافظ و هم عصر با او یعنی قرن هشتم در شیراز میزیستهاست و دیوانی با بیش از پنج هزار بیت شعر نیز دارد.
در مورد سال درگذشت او اختلاف کمتری بین مورخان دیدهمیشود و بهنظر اغلب آنان 792 ق است. از جملهدر کتاب مجمل فصیحی نوشتهفصیح خوافی (متولد 777 ق) کهمعاصر حافظ بودهو همچنین نفحات الانستألیف جامی (متولد 817 ق) بهصراحت این تاریخ بهعنوان سال درگذشت خواجهقید شدهاست. محل تولد اوشیراز بودهو در همان شهر نیز روی در نقاب خاک کشیدهاست.
آرامگاهحافظ در شهر شیراز و در منطقهٔ حافظیّهدر فضایی آکندهاز عطر و زیبایی گل های جان پرور، درآمیختهبا شور اشعار خواجه، واقع شدهاست. امروزهاین مکان یکی از جاذبههای مهمّ گردشگری بهشمار میرود و بسیاری از مشتاقان شعر و اندیشهحافظ را از اطراف جهان بهاین مکان میکشاند.